Historia
Kościół św. Jana został wybudowany w 1180 roku jako filia dla większej świątyni św. Marii, założonej przez benedyktynów z opactwa Tewkesbury. W 1404 roku, w czasie walijskiego buntu Owaina Glyndŵra, doznał poważnych uszkodzeń. Z tego powodu na początku drugiej połowy XV wieku został naprawiony i przy okazji przebudowany przy wsparciu Ann Neville, żony księcia Gloucester, późniejszego króla Ryszarda III. Wówczas to między innymi wzniesiono wieżę po stronie zachodniej w stylu angielskiego gotyku wertykalnego. Od XVII wieku, po kasacie benedyktyńskiego konwentu, budynek pełnił funkcję kościoła parafialnego. W 1852 roku odnowiono okna w jego korpusie nawowym. W latach 1889-1891 dokonano znaczącej rozbudowy, poprzez dodanie dodatkowych zewnętrznych naw oraz zakrystii.
Architektura
Kościół św. Jana zbudowany został po południowo – wschodniej stronie nieodległego zamku, w obrębie miejskich murów obronnych, na placu zlokalizowanym w pobliżu północno – wschodniego narożnika miasta (przeciwległy południowy narożnik miasta zajmowała fara pod wezwaniem św. Marii). W XV wieku składał się z pięcioprzęsłowego, trójnawowego korpusu o formie halowej, połączonego z prezbiterium o podobnej szerokości do nawy głównej, na wschodzie zamkniętego ścianą prostą, a od północy i południa sąsiadującego z dwuprzęsłowymi kaplicami. Ponadto bryłę kościoła tworzyła czworoboczna wieża, umieszczona po zachodniej stronie nawy głównej.
Wieżę wzmocniono narożnymi, wielouskokowymi przyporami. Od strony północno – wschodniej zamiast przypory umieszczono ryzalitowo wysuniętą wieloboczną wieżyczkę, w której osadzono spiralną klatkę schodową. Przyziemie wieży otwarto na każdą stronę świata, tworząc podsklepioną kruchtę, dostępną od północy i południa przez bogato profilowane portale z zamknięciami w ośle grzbiety, a od zachodu przez uskokowy, profilowany portal ostrołuczny, zdobiony naprzemiennie wałkami, wklęskami i rzędami ząbkowych fryzów. Piętra wieży rozdzielono dwoma gzymsami kordonowymi, pomiędzy którymi umieszczone zostały okna. Na pierwszym piętrze znalazło się tylko jedno okno zachodnie, ale o największych rozmiarach i z pięciodzielnym maswerkiem. Wyżej na dwóch ostatnich piętrach z każdej strony świata zastosowano węższe okna dwudzielne z maswerkami wykorzystującymi motywy trójliści, pięcioliści, oślich grzbietów i ostrłołuków.
Najbardziej charakterystycznym elementem wieży kościoła św. Jana od końca XV wieku było wieńczące mury ażurowe przedpiersie, ozdobione symboliczno – dekoracyjnym krenelażem i wypełnione maswerkami, na wzór późnogotyckich kościołów z regionu Gloucestershire i Somerset, a zwłaszcza z Bristolu i okolic. Ponadto w każdym narożniku i pośrodku ścian wieży na gzymsie koronującym umieszczono rzeźbione na podobieństwo maszkaronów konsole, nad którymi wzniesiono smukłe sterczyny, z których narożne połączono z sąsiednimi ażurowymi wieżyczkami. Kolejne, niższe sterczyny utworzyły korony wokół ostrosłupowych hełmów wieżyczek, z których najwyższy zwieńczył północno – wschodnią wieżyczkę na przedłużeniu klatki schodowej.
We wnętrzu kościoła korpus na nawy podzielony został za pomocą trapezowatych w planie filarów, ujętych czterema szerokimi wgłębieniami pomiędzy wąskimi rowkami i czterema narożnymi wałkami, na które nałożono drobne kapitele o wielobocznych formach. Powyżej kapiteli wałki przeciągnięto na ostrołuczne arkady, profilowane w ten sam sposób co filary. Podobną formę uzyskała arkada tęczy oddzielająca nawę główną od prezbiterium, utworzono ją jednak szerszą i dużo wyższą. Przed arkadą tęczy ustawione zostało drewniane lektorium, którego piętro dostępne było spiralną klatką schodową w narożniku nawy bocznej.
Stan obecny
Kościół św. Jana niestety został w okresie nowożytnym znacznie powiększony, przez co jego późnośredniowieczna bryła uległa częściowemu zatarciu. Wyróżnia się późnośredniowieczna wieża, która od XV wieku jest jednym z najcharakterystyczniejszych miejsc w mieście, a zarazem wybitnym przykładem na terenie Walii gotyku wertykalnego. Poza nią jedynymi widocznymi od strony zewnętrznej średniowiecznymi elementami są zachodnie przęsło nawy północnej, wschodnia i część północnej ściany prezbiterium oraz kaplica północna przy prezbiterium. Oryginalna kaplica południowa nie zachowała się, pozostały po niej jedynie dwie arkady prowadzące do kaplicy nowożytnej. Przetrwały także XV-wieczne arkady międzynawowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Glamorgan, London 1995.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals of Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.