Historia
Kościół św. Izmaela w Camrose po raz pierwszy wspomniano w źródłach pisanych w 1291 roku w Taxatio Ecclesiastica, spisie kościelnego majątku w Anglii, Walii i Irlandii, jaki utworzono w celach podatkowych. Roczny dochód kościoła św. Izmaela wyceniony został wówczas na sporą sumę 12 funtów, z czego 17 szylingów należało zapłacić królowi, w ramach dziesięciny obiecanej przez papieża Edwardowi I Długonogiemu, celem sfinansowania wyprawy do Ziemi Świętej. Obowiązek ten zapewne nadzorowali augustiańscy zakonnicy z klasztoru w Haverfordwest, gdyż fara w Camrose znajdowała się w średniowieczu pod ich patronatem.
W 1536 roku wikariat Camrose miał roczny dochód wartości 6 funtów, 10 szylingów i 3,5 pensów. W momencie kasaty klasztoru w Haverfordwest, wywołanej reformacyjnymi działaniami Henryka VIII, prawo patronatu kościoła św. Izmaela przypadło angielskiej Koronie. Dzięki temu w 1543 roku niejaki Arnold Butler z Johnston uzyskał od króla dzierżawę probostwa na dwadzieścia jeden lat, a dwa lata później Henry Jones, członek dworu królewskiego, otrzymał dzierżawę dziesięcin z probostwa. W 1620 roku probostwo Camrose znów było wikariatem.
Uzyskany przez kościół w XIV i XV wieku układ przestrzenny utrzymał się bez większych zmian przez cały okres wczesnonowożytny. Remonty przeprowadzano w latach 70-tych XIX wieku oraz w latach 1883-1884. W ich trakcie między innymi częściowo odtworzono krenelaż wieży oraz wymieniono na neogotyckie okna nawy i portal północny. Niestety usunięto także cenną triadę wczesnogotyckich okien wschodnich prezbiterium. Wymiany nie uniknęła wówczas także dębowa więźba dachowa. W 2000 roku kościół został dotknięty przez pożar, po którym rok później został poddany renowacji.
Architektura
Kościół powstał jako wyjątkowo długa budowla, składająca się z czteroprzęsłowej nawy na planie prostokąta (19,8 x 6,3 metra) oraz trójprzęsłowego prezbiterium zamkniętego od wschodu prostą ścianą (8,9 x 5,2 metra). Do tego prostego układu w XIV lub XV wieku dobudowana została od południa kaplica na wysokości prezbiterium oraz o aneks o formie transeptu na wysokości nawy. Następnie w XV wieku wzniesiona została czworoboczna wieża po stronie zachodniej, w XVI stuleciu rozbudowana jeszcze o masywną, wieloboczną klatkę schodową.
Oświetlenie kościoła pierwotnie zapewniały wąskie i rozglifione okna lancetowate, przy czym ściana północna prezbiterium pozbawiona była jakichkolwiek otworów, a w ścianie wschodniej utworzona była triada otworów tego typu. Być może, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną, okien początkowo nie było także w ścianie północnej nawy. Jak w większości walijskich wiejskich kościołów, wejścia umieszczono w ścianach bocznych nawy, od północy i południa, nie utworzono natomiast portalu wejściowego w ścianie zachodniej, ani przed, ani po zbudowaniu wieży. W okresie późnego średniowiecza część okien mogła zostać wymieniona na większe okna późnogotyckie, ale z pewnością pozostawiono wschodnią triadę lancetów.
Bryła wieży zachodniej, w odróżnieniu od wielu innych późnośredniowiecznych dzwonnic w regionie, nie została zwężona w górnych partiach, ani nie została wzmocniona u podstawy ukośnym cokołem. Zwieńczono ją natomiast przedpiersiem i ozdobnym krenelażem, osadzonymi na wystających z lica muru wspornikach. Dokładnie w ten sam sposób zakończona została późniejsza wieżyczka schodowa, wysunięta ryzalitowo z północnej ściany wieży. Do odpływu wody deszczowej z górnej otwartej platformy służyły kanały zakończone gargulcami. Elewacje wieży pozostawiono gładkie, nie rozczłonkowane gzymsami, przebite nielicznymi otworami okiennymi o niewielkich rozmiarach. Wnętrze wieży podzielono na dwa piętra ponad przyziemiem. To ostatnie przykryto kolebką i otwarto na nawę ostrołuczną arkadą.
Wewnątrz kościoła nawę od prezbiterium połączono arkadą tęczy z ostrołuczną archiwoltą. Obie części odgradzało lektorium, zapewne wyposażone w górny balkon, czy też galerię, do której schody wiodły z wnęki w ścianie północnej, doświetlanej jednym otworem lancetowatym. Przy łuku tęczowym wmurowany został rzeźbiony wczesnośredniowieczny kamień, natomiast w prezbiterium w ścianie południowej umieszczono XV-wieczną piscinę ze zwieńczeniem w ośli grzbiet. Wnętrze nawy i prezbiterium w średniowieczu prawdopodobnie przykrywała otwarta więźba dachowa, natomiast ściany pokrywać mogły tynki. Na transept kaplica południowa otwierała się ostrołuczną arkadą. Podobnie połączone było z nawą południowe ramię transeptu.
Stan obecny
Kościół za sprawą wiktoriańskiej renowacji jest dziś pozbawiony dużej części średniowiecznych okien oraz portalu północnego. Ponadto już w XIX wieku nie było na powierzchni gruntu śladów po zanikłej południowej kaplicy i transepcie. Pomimo tego kościół św Izmaela jest dobrym przykładem średniej wielkości średniowiecznej budowli sakralnej, typowej dla południowo – zachodnich terenów Walii, z najstarszymi murami nawy i prezbiterium sięgającymi XIII wieku. Warto zwrócić również uwagę na wieżę z masywną klatką schodową oraz z jednym zachowanym XV-wiecznym gargulcem. Oryginalne, obecnie zamurowane okno zachowało się w ścianie południowej środkowego przęsła prezbiterium, pierwotny portal w ścianie południowej nawy. Ponadto we wnętrzu nawy zachowała się XII-wieczna chrzcielnica, a w prezbiterium piscina. Niedawny pożar zniszczył głównie XIX-wieczną więźbę dachową.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 1/1911.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.