Historia
Kościół św. Michała w Caerwys zbudowany został pod koniec XIII wieku, na miejscu starszej budowli drewnianej. Najwcześniejsza wzmianka pisemna o kościele pojawiła się w 1244 roku, kiedy to papież wybrał go jako miejsce rozprawy sądowej, aby zdecydować, czy książę Dafydd ap Llywelyn został zmuszony do podpisania traktatu z królem Henrykiem III. Następna wzmianka o kościele św. Michała odnotowana została w 1284 roku („capelle de Kerwys”), gdy suma 60 szylingów została wypłacona plebanowi Jervasiusowi, jako rekompensata za utratę dziesięciny i za szkody wyrządzone przez żołnierzy króla Edwarda I, podczas jego podboju Walii, dwa lata wcześniej.
W 1290 roku król Edward I przyznał Caerwys prawa miejskie. Ponieważ osada nie posiadała murów obronnych, a w mieście odbywały się targi i funkcjonował wymiar sprawiedliwości z sądem i więzieniem, zaistniała potrzeba funkcjonowania solidnego murowanego budynku o cechach obronnych. Wtedy też zapewne wzniesiona została kamienna nawa kościoła oraz sąsiadująca z nią masywna murowana wieża. Ta druga była nie tylko dzwonnicą, ale pełniła również funkcję obronnego schronienia i być może wieży strażniczej. Następnie kościół rozbudowano w XIV wieku o prezbiterium i po raz kolejny powiększono na początku XV stulecia o północną nawę boczną.
W okresie reformacji kościół św. Michała przeszedł pierwsze zmiany wczesnonowożytne, kiedy to między innymi pobielono jego ściany i wymieniono wyposażenie. W 1687 roku naprawiane było zadaszenie kościoła, dla którego zakupiono znaczną ilość łupku. W 1769 roku wieża miała zostać podwyższona, ale być może ograniczono się wówczas jedynie do prac naprawczych. W latach 1894-1895 przeprowadzono gruntowny wiktoriański remont kościoła, którego najpoważniejszym elementem była przebudowa arkad między prezbiterium a nawą i dostawienie południowej kruchty. W 1904 roku dobudowana została kruchta zachodnia, ze względu na przekształcenie południowej w zakrystię.
Architektura
Kościół usytuowany był w południowo – zachodniej części średniowiecznej osady, zajmującej szerokie, lekko pofałdowane międzyrzecze, będące południowym przedłużeniem wapiennego płaskowyżu, który natura uformowała na wschód od wzgórz Clwydian i na zachód od estuarium rzeki Dee. Na wschód i zachód od kościoła teren przecinały strome doliny z niewielkimi strumieniami, zmierzającymi do rzeki Wheeler na południu. Na południe od osady na polach lodowiec naniósł wychodnie wapienia, ale sama osada założona została na osadach dryftowych z piasku i gliny.
Najstarszym murowanym elementem kościoła św. Michała, pochodzącym z końca XIII wieku, była czworoboczna w planie wieża o murach grubości 1 metra, przebitych wąskimi otworami w przyziemiu. Od południa sąsiadowała ona z prostokątną, krótką nawą, którą w XIV wieku powiększono od wschodu o nieco węższe prezbiterium o zbliżonej długości. Kościół oświetlały wówczas wąskie jedno i dwudzielne okna z prześwitami zamykanymi trójliśćmi.
Na początku XV wieku dobudowana została nawa północna, która podwoiła pojemność kościoła. Od zachodu sąsiadowała ona ze starą wieżą, na wschodzie zaś posiadała równą elewację z prezbiterium, lecz przykryta została osobnym dachem dwuspadowym. W okresie angielskiego gotyku dekoracyjnego i wertykalnego w mury kościoła wprowadzone zostały większe okna, spośród których szczególnie okazałe formy otrzymały dwa otwory wschodnie. Obydwa wypełniono kunsztownymi pięciodzielnymi maswerkami i zamknięto ostrołucznie, choć w nawie północnej z lekkim spłaszczeniem, typowym dla okresu późnego gotyku w Walii i Anglii. Zaopatrzono je także w profilowane okapniki naśladujące kształtem formę archiwolt.
Wewnątrz kościoła nawa północna otwarta została dwoma arkadami na prezbiterium i pojedynczą arkadą na nawę główną, przy czym arkady prezbiterium pierwotnie były konstrukcji drewnianej, wykonane z masywnych dębowych belek. Wiadomo, iż w okresie średniowiecza prezbiterium kościoła ozdobione było baldachimem drewnianej kolebki, a od nawy oddzielało go lektorium. Ściany prawdopodobnie były udekorowane barwnymi malowidłami.
Stan obecny
Najstarszą zachowaną do dnia dzisiejszego częścią kościoła jest wieża, choć jej górna część może pochodzić z okresu późniejszej rozbudowy. Całkowicie nowożytnymi elementami są kruchta zachodnia i zakrystia po stronie południowej oraz arkady między prezbiterium a nawą północną. Oryginalne dwudzielne okno XIV-wieczne i kolejne z XIV i XV wieku przetrwały w południowej ścianie nawy. Okna widoczne w murach prezbiterium i nawy północnej były odnawiane, ale zapewne nawiązują kształtem do średniowiecznych. W niektórych oknach miały też przetrwać oryginalne witraże. Wewnątrz nawy północnej widoczna jest późnośredniowieczna więźba dachowa, oparta na XIX-wiecznych wspornikach. Z wyposażenia zachowała się XIII-wieczna płyta nagrobna Elisabeth Ferrers, żony księcia Walii Dafydda ap Gruffydda. W kościele znajduje się także XIV-wieczny grobowiec z krzyżem. Zabytkowy budynek znajduje się na rozległym, płaskim cmentarzu z dwiema bramami cmentarnymi, z których jedna pochodzi z XV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Blackburn R., St Michael’s Church, Caerwys, Flintshire. Archaeological Watching Brief, Welshpool 2017.
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Martin C.H., Silvester R.J., Watson S.E., Historic settlements in Flintshire, Welshpool 2012.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, II County of Flint, London 1912.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.