Historia
Budowa kościoła św. Marii w Caernarfon rozpoczęła się około 1303 roku, gdy Henry of Ellerton, zastępca, a następnie mistrz murarski zamku Caernarfon, uzyskał od księcia Edwarda, późniejszego króla Edwarda II, pozwolenie na budowę kaplicy. Jej wznoszenie ukończono około 1316 roku, kiedy to przeszklone zostały okna. Prawdopodobnie wtedy też w sąsiedniej baszcie miejskich murów obronnych umieszczone zostało pomieszczenie i zakrystia dla miejscowego księdza.
Zadziwiające było pozostawienie Caernarfon przez długi okres od momentu fundacji bez własnej świątyni, gdyż do czasu budowy kościoła św. Marii mieszkańcy musieli korzystać z usytuowanego poza murami miejskimi kościoła w Llanbeblig, na terenie dawnego fortu rzymskiego Segontium. Sytuacja była tym bardziej zaskakująca, że Caernarfon związane było z jedną z najwspanialszych i najbardziej spektakularnych zamkowych budowli królewskich, którą przeznaczono na centrum władzy politycznej na nowo podbitych terytoriach, a teren pod budowę kościoła wybrano na obrzeżach miasta, w najmniej reprezentacyjnym miejscu. Prawdopodobnie chciano w ten sposób zmarginalizować obecność duchownych w mieście i przyćmić ich siłą władzy monarszej.
Pod koniec średniowiecza i we wczesnym okresie nowożytnym kościół nie przechodził znaczących przekształceń architektonicznych. Dopiero w latach 1811-1814 z powodu złego stanu został on odrestaurowany przez architekta Benjamina Wyatta z Penrhyn Estate, który przebudował południową i wschodnią ścianę oraz przestawił jedno okno na inne miejsce.
Architektura
Kościół wzniesiono w narożniku miejskich murów obronnych, które utworzyły północną i zachodnią ścianę świątyni. Narożna cylindryczna baszta, zwana basztą Dzwonniczą, oprócz funkcji obronnych mieściła także kościelną zakrystię i pomieszczenie dla kapelana, lecz sam kościół był niewidoczny w panoramie miasta z powodu braku własnej wysokiej wieży. Jego usytuowanie nie blokowało komunikacji obrońców na murach obronnych, ale też nie pozostawiał on miejsca na uliczkę podmurną. Po jego południowej stronie i wschodniej stronie znajdować się mógł cmentarz i przykościelne sady lub ogrody, gdyż średniowieczna zabudowa miejska zapewne nie była zbyt gęsta.
Kościół św. Marii otrzymał formę budowli trójnawowej na planie prostokąta, prawdopodobnie bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Nawa główna posiadała cztery przęsła długości, otwarte na nawy boczne ostrołucznymi arkadami, natomiast oddzielona lektorium część kapłańska, prezbiterialna wypełniła ostatnie przęsło wschodnie. Wnętrze ze względów obronnych pierwotnie oświetlały jedynie okna od strony południowej oraz co najmniej jedno okno ostrołuczne wypełnione trójdzielnym maswerkiem od strony wschodniej.
Stan obecny
Kruchty obecnego kościoła po stronie południowej są dodatkiem XIX-wiecznym, podobnie jak przemurowane ściany wschodnia i południowa wraz z tamtejszymi oknami. Nawa główna od strony zachodniej posiada pojedyncze oryginalne ostrołukowe okno z maswerkiem, które pierwotnie znajdowało się po stronie wschodniej. Nawa południowa składa się dziś z pięciu przęseł, wspartych od zewnątrz uskokowymi przyporami, ze zwieńczeniem w postaci masywnych sterczyn. Nawa północna jest podobna do południowej, lecz opiera się na murze obronnym, w związku z czym nie potrzebowała przypór. Przepruta jest także trzema nowożytnymi ostrołukowymi oknami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fradley M., Space and Structure at Caernarfon Castle, „Medieval Archaeology”, 50/2006.
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume II: central, the Cantref of Arfon and the Commote of Eifionydd, London 1960.