Historia
Kościół św. Marii w Caerhun prawdopodobnie został zbudowany w XIII wieku przez cystersów z opactwa Maenan. Wzniesiono go w obrębie wałów rzymskiego fortu Canovium. W XV wieku świątynia została przebudowana i powiększona. W 1591 roku do budowli dostawiona została kaplica, ufundowana, według widocznej łacińskiej inskrypcji, przez Edwarda Williamsa i jego żonę Grace (Edward w 1570 roku pełnił funkcję szeryfa Caernarfon). W XIX wieku i następnie w drugiej połowie XX stulecia kościół poddano renowacji.
Architektura
Kościół został wzniesiony z miejscowego, nieobrobionego kamienia, ale użyto także szereg czerwonych bloków piaskowca, prawdopodobnie pochodzenia rzymskiego z ruin fortu Canovium. Dach natomiast był pokryty strzechą, później wymienioną łupkami. Budowla pierwotnie składała się jedynie z długiej nawy bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Oświetlały ją wąskie, ostrołucznie zamknięte okna, w ścianie wschodniej zgrupowane w triadę. Wejście tradycyjnie usytuowano w zachodniej części ściany południowej, gdzie utworzono półkoliście zamknięty portal.
W XV wieku świątynię przedłużono od wschodu o część prezbiterialną, zachowując tą samą szerokość budynku, przy czym w nowej ścianie wschodniej prawdopodobnie osadzono starsze okna przeniesione ze zdemontowanej ściany wschodniej. Dodatkowo po stronie południowej wzniesiona została mała kruchta. W XVI wieku przebudowano zachodnią fasadę kościoła, zaopatrzoną wówczas w niedużą dzwonnicę osadzoną na płytkim wykuszu podpartym przez cztery wsporniki. Pod koniec XVI wieku przy południowej stronie wschodniego fragmentu kościoła dobudowano czworoboczną w planie kaplicę, oświetlaną od południa i wschodu późnogotyckimi jeszcze oknami z trójlistnymi zamknięciami (jednym dwudzielnym i jednym trójdzielnym).
Wewnątrz nawa i prezbiterium zostały zwieńczone wspaniałą XIV lub XV-wieczną drewnianą więźbą o łukowo wygiętych jętkach. Część kościoła przeznaczoną dla świeckich prawdopodobnie odgradzało od części kapłańskiej z głównym ołtarzem drewniane lektorium. Z boku ołtarza utworzona została nisza, najpewniej mieszcząca do czasu reformacji posąg Maryi.
Stan obecny
Średniowieczny kościół w Caerhun posiada dziś po stronie południowo – wschodniej nowożytną zakrystię, powstałą na miejscu średniowiecznej kruchty. Przekształcona została także większość okien za wyjątkiem trzech wschodnich w prezbiterium i okien kaplicy południowej. Oryginalny jest portal południowy, obecnie ukryty we wnętrzu zakrystii. Z najstarszego wyposażenia zachowała się kamienna chrzcielnica, jednak najcenniejszym elementem wnętrza jest więźba dachowa z XIV lub XV wieku. W okresie nowożytnym została ona wzmocniona krótkimi drewnianymi wspornikami, prawdopodobnie podczas wymiany strzechy na cięższy dach z łupków.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume I: east, the Cantref of Arllechwedd and the Commote of Creuddyn, London 1956.