Historia
Budowa kościoła we wsi Bryneglwys nie została odnotowana w przekazach pisemnych. Jeśli powstał już w XIII lub XIV wieku, to uległ gruntownej przebudowie późnogotyckiej w XV stuleciu. Kolejne prace budowlane prowadzono w drugiej połowie XVI wieku, około 1570 roku, kiedy to do korpusu świątyni dostawiono kaplicę. Przed zwycięstwem w Anglii reformacji patronat nad kościołem pełniło cysterskie opactwo Valle Crucis, następnie sir William Pickering i w dalszej kolejności rodzina Wynnstay. W połowie XIX wieku kościół należał do biskupów St Asaph. W okresie tym dobudowano do niego kruchtę i pobielono elewacje, a następnie w 1875 roku w trakcie renowacji usunięto nowożytną emporę i wymieniono większość okien. Dobudowana została wówczas także zakrystia i mała dzwonnica nad nawą.
Architektura
W pierwotnej formie kościół był prostą budowlą salową, wzniesioną z nieobrobionego wapienia na planie prostokąta, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Całość przykrywał pojedynczy dach dwuspadowy, oparty na prostych trójkątnych szczytach, a elewacje zewnętrzne nie były rozdzielone żadnymi przyporami. W drugiej połowie XVI wieku ta skromna budowla powiększona została po stronie południowej o przystawioną do wschodniej części korpusu kaplicę, przykrytą dachem z kalenicą równoległą do kalenicy dachu korpusu kościoła.
Oświetlenie kościoła w średniowieczu zapewniały okna w stylistyce angielskiego gotyku wertykalnego, ostrołuczne i o czworobocznych ościeżach, dwudzielne oraz trójdzielne, wypełnione maswerkami zamkniętymi trójliśćmi. Wyróżniało się zachodnie okno kaplicy, także zwieńczone trójliściem, ale bardzo wąskie, prawie szczelinowe, nietypowe jak ja drugą połowę XVI wieku, być może przeniesione z rozebranej części południowej ściany korpusu kościoła. Wejście do wnętrza umieszczone zostało w ścianie południowej w ostrołucznym, profilowanym portalu.
Wewnątrz korpusu część przeznaczona dla wiernych nie została oddzielona od części kapłańskiej kamienną arkadą tęczy. Obie partie w średniowieczu rozdzielać mogło jedynie drewniane lektorium. Ponadto część prezbiterialna mogła być zaakcentowana innym poziomem posadzki. Kaplica południowa połączona została z nawą otwartą, pozbawioną arkady przestrzenią, przy czym więźbę dachową części prezbiterialnej kościoła podparto tam dwoma drewnianymi słupami.
Stan obecny
Obecnie kościół posiada średniowieczny korpus, kaplicę z przełomu średniowiecza i nowożytności (stylistycznie zbliżoną do pierwotnej części świątyni) oraz nowożytną zakrystię po stronie północnej i kruchtę od południa. Górne partie szczytów wraz z krzyżami oraz mała dzwonnica są efektem prac z XIX wieku. Oryginalne okna zachowały się w ścianie wschodniej korpusu i kaplicy, w zachodniej elewacji kaplicy, a także we wschodniej części południowej ściany kaplicy. Położone obok, po lewej stronie okno jest identyczne, choć wstawiono je już w XIX wieku, podobnie jak wymienione okna północne i południowe w nawie. Wewnątrz, spośród dwóch drewnianych słupów oddzielających kaplicę od prezbiterium, jeden został wymieniony, jeden zaś jest oryginalny, co łatwo odróżnić na pierwszy rzut oka. Pomimo przekształceń kościół charakteryzuje się dobrym stanem zachowania średniowiecznych elementów oraz starannie przeprowadzoną jak na wiktoriańskie standardy renowacją.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, IV County of Denbigh, London 1914.