Historia
Zamek Blaenllynfi, strzegący przełęczy pomiędzy doliną Usk, a Llangorse i Talgarth, zbudowany został w pierwszej ćwierci XIII wieku. W pierwszych latach tamtego stulecia ziemie Brecon i Abergavenny należały do Williama de Braose III, syna Williama de Braose II, który wszedł w ich posiadania za sprawą małżeństwa z córką Milesa Fitzwaltera, earla Hereford. W 1208 roku zostały one skonfiskowane Williamowi III na skutek konfliktu z królem Janem, który przekazał Blaenllynfi swemu lojalnemu stronnikowi Peterowi Fitz Herbertowi. To właśnie Peter między 1208 a 1215 rokiem ufundować miał zamek, jako swą siedzibę i administracyjne centrum nowej baroni, ewentualnie odbudował wówczas zniszczony zamek swego ojca Herberta.
Pierwsza pisemna wzmianka o zamku odnotowana została w 1215 roku, kiedy to został zdobyty przez walijskie wojska prowadzone przez Gilesa de Braose, biskupa Hereford, a zarazem młodszego syna Williama. Giles zmarł jeszcze w tym samym roku, lecz walkę o odzyskanie dziedzictwa po ojcu kontynuował jego brat Reginald, sprzymierzony z królem Gwynedd, Llywelynem Iorwerthem. Do porozumienia doszło dopiero po śmierci Jana w 1216 roku i koronacji bardziej skłonnego do kompromisu Henryka III, dzięki czemu ród de Braose odzyskał większość swych dóbr, a Blaenllynfi powróciło w ręce Petera Fitz Herberta. Porozumienie Reginalda z Koroną nie było po myśli Llywelyna, który w odwecie zorganizował w 1233 roku najazd na Breconshire i zniszczył szereg zamków, między innymi Blaenllynfi.
W 1262 roku zamek miał zostać ponownie zdobyty, tym razem przez Llywelyna ap Gruffydda. W rękach Walijczyków pozostawał aż do 1273 roku. W kolejnych latach zamek prawdopodobnie został naprawiony przez kolejnych członków rodu Herbertów, ale mógł ulec spustoszeniu w trakcie walk baronów z Edwardem II i jego niesławnym faworytem, Despenserem młodszym. Inwentarze z 1330 i 1337 roku odnotowały, iż znajdował się w złym stanie i wymagał renowacji. Część z pomieszczeń miała nie nadawać się do zamieszkania, a niektóre wieże miały być bliskie zawalenia. W 1354 roku Blaenllynfi przeszło na ród Mortimerów z Wigmore, a następnie poprzez koligacje małżeńskie trafiło w ręce Korony. Zmiany właścicieli nie spowodowały polepszania sytuacji budowli, która najdalej na początku XVI wieku znajdowała się w stanie opuszczonej ruiny.
Architektura
Zamek zbudowano w dolinie, na nisko położonym, zabagnionym i podmokłym terenie, na wschód od którego teren wznosił się rozległymi stokami łąk i wrzosowisk. W pobliżu przepływał nieduży strumień, którego wodę wykorzystano do utworzenia dookolnej, nawodnionej fosy, otaczającej zbliżone do prostokąta założenie, wydłużone mniej więcej na linii wschód – zachód. Odpowiedniemu utrzymywaniu poziomu wody służyć miała tama przy północno – wschodnim narożniku zamku.
Obwarowania i zabudowania zamku wzniesiono z kamienia łączonego głównie gliną a nie zaprawą, co dość szybko przyczyniło się do problemów statycznych i słabej wytrzymałości ścian. Podstawę obrony zamku stanowił obwód muru obronnego o grubości około 1,8 metra, prawdopodobnie wzniesionego na planie pięcioboku, zbliżonego do prostokąta o wymiarach około 50 x 67 metrów, ale ze ściętym narożnikiem południowo – zachodnim. Mur wtórnie usiłowano wzmacniać licznymi przyporami, zwłaszcza po stronie zachodniej i południowej. W jego linii znajdowało się kilka wież: trzy większe czworoboczne (od północnego – zachodu, północy i południowego – wschodu), oraz dwie nieduże obłe (po stronie południowo – zachodniej i wschodniej), prawdopodobnie dobudowane pod koniec XIII wieku. Wraz z tymi ostatnimi zapewne dobudowany został zewnętrzny mur po południowej i wschodniej stronie zamku. Brama wjazdowa na dziedziniec, prawdopodobnie o formie skromnego budynku bramnego, znajdowała się blisko północnego narożnika.
Wieża północno – zachodnia, usytuowana w narożniku zamku i częściowo wysunięta przed sąsiednie kurtyny, miała w planie wymiary około 17 x 8 metrów. Mogła to być wspominana w 1337 roku „Le Holestour”, czworoboczna wieża o wysokości pięciu kondygnacji. Na południe od niej podkowiasta wieża o średnicy 7,2 metra kontrolowała dwie sąsiednie kurtyny, za sprawą wysunięcia w stronę fosy, przed mur obronny. Narożnik południowo – wschodni stanowiła czworoboczna wieża o wymiarach 10 x 8 metrów, usytuowana pod skosem, a więc czołową stroną ku południowemu – wschodowi. Cylindryczna wieża pośrodku kurtyny wschodniej miała prawdopodobnie cztery kondygnacje i prawie w całości wysunięta była w przedpole. Ostatnia z czworobocznych wież najpewniej znajdowała się w bliskiej odległości od bramy.
Zabudowania mieszkalne i gospodarcze z pewnością przystawione były do wewnętrznych elewacji muru obronnego. Otaczały one dziedziniec zwłaszcza w części położonej najdalej od bramy, a więc w zachodniej, południowo – zachodniej i północno – zachodniej partii zamku. Przy kurtynie południowej funkcjonował prostokątny budynek o wymiarach 16 x 7 metrów, być może pełniący funkcję auli, a na wschód od niego znajdowała się studnia. Źródła pisane odnotowały także funkcjonowanie „komnaty rycerskiej” z latryną, kuchni, spiżarni, spichrza, piekarni, browaru, kaplicy z piwniczką na wino poniżej i źródła z którego wodę prowadzono rurami spoza murów zamku.
Stan obecny
Zamek jest dziś mocno zdegradowaną ruiną znajdującą się na silnie porośniętym drzewami i krzakami terenie. Widoczne są głównie relikty murów południowej części założenia, w większości zachowane jedynie na poziomie przyziemia. Ponadto widocznych jest kilka przypór, które okazały się mocniejsze niż mury, które miały podtrzymywać. W najlepszym stanie przetrwał krótki odcinek południowo – wschodniej kurtyny muru, widoczny obecnie do poziomu dawnego chodnika straży. Relikty zamku znajdują się na prywatnej posesji, ale są udostępnione dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Salter M., The castles of Mid Wales, Malvern 2001.