Historia
Kościół św. Brandona w Birnie zbudowany został prawdopodobnie w drugiej połowie XII wieku, jako siedziba biskupa Moray, zanim diecezję przeniesiono do Kineddar, następnie Spynie i ostatecznie do Elgin. W 1184 roku pochowany został w nim czwarty biskup Simon de Tosny, po którym stolec biskupi objął Richard z Lincoln. Właśnie w czasie jego rządów Birnie utraciło status biskupiej siedziby, a kościół zaczął pełnić funkcję świątyni parafialnej.
W 1734 roku dokonano przebudowy świątyni, w trakcie której skrócono o parę metrów nawę po stronie zachodniej i przekształcono większość otworów okiennych. Renowacja budowli pod nadzorem Marshalla MacKenzie miała miejsce w 1891 roku.
Architektura
Kościół usytuowano na szczycie niewielkiego aluwialnego wzgórza. Wzniesiony został z dokładnie obrobionych ciosów piaskowca, które uformowano w podłużną salową nawę na planie prostokąta oraz krótsze i węższe czworoboczne prezbiterium po stronie wschodniej. Oświetlenie tego ostatniego zapewniały wąskie i nieduże okna przeprute w ścianie północnej i południowej, lecz nietypowo nie we wschodniej. Nawę zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną oświetlały okna jedynie od strony południowej i być może zachodniej. Wewnątrz nawę od prezbiterium oddzielono romańskim łukiem tęczowym o półkolistym zwieńczeniu, przechodzącym we flankujące przejście dwie półokrągłe kolumny z rzeźbionymi głowicami i profilowanymi bazami.
Stan obecny
Kościół św. Brandona zachował częściowo pierwotny układ przestrzenny i bryłę, zmodyfikowaną poprzez niewielkie skrócenie nawy od strony zachodniej. Ściana zachodnia oraz mała dzwonnica nad szczytem jest nowożytna. Ponadto przekształcono południowe otwory okienne w nawie. Zachowała się natomiast romańska arkada tęczy oraz dwa małe okna prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.