Historia
Pierwszy murowany kościół w Bettws Newydd zbudowany został prawdopodobnie w XII lub XIII wieku. W XV stuleciu został on gruntownie przebudowany w stylistyce późnogotyckiej. Pierwszą znaną dużą renowację nowożytną przeprowadzono w 1872 roku, następnie w latach 1894-1895 dobudowano zakrystię.
Architektura
Kościół późnośredniowieczny w Bettws powstał jako budowla niewielka, jednonawowa, wzniesiona na planie prostokąta, w zasadzie bez wyróżnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Od zachodu wejście do kościoła poprzedzono kruchtą, rzadko spotykaną z tej strony w wiejskich świątyniach na terenie Walii. Jej portal zamknięto ostrołucznie i udekorowano bogatym profilowaniem, we wnętrzu zaś umieszczono boczne ławy. Portal w zachodniej ścianie nawy także zamknięto ostrołucznie, ale uzyskał on dużo prostszą formę, jedynie ze zwykłym sfazowaniem ościeża. Dodatkowo we wschodniej części ściany południowej osadzony został profilowany portal dla plebana.
Oświetlenie kościoła zapewniły w większości okna osadzone w czworobocznych ościeżach, dwudzielne, z prześwitami zamkniętymi pięcioliśćmi. Jedynie kruchtę i ryzalit południowy doświetlały okna jednodzielne, a od wschodu światło na ołtarz padało poprzez największe okno trójdzielne, ostrołuczne. Jego maswerk wypełniły trzy otwory zamknięte trójliśćmi oraz rząd mniejszych, ułożonych piramidalnie otworów, za wyjątkiem skrajnych także zwieńczonych trójliśćmi.
O podziale na część kapłańską i świecką wskazywał od zewnątrz płytki ryzalit w ścianie południowej, mieszczący wewnątrz klatkę schodową prowadzącą na balkon drewnianej przegrody lektorium. To właśnie to lektorium zapewniało wewnętrzny podział kościoła na prezbiterium i nawę. Otrzymało ono środkowe przejście, flankowane z każdej strony pięcioma prześwitami zamkniętymi pięcioliśćmi i drewnianymi maswerkami. Kunsztowną dekorację uzyskała również balustrada balkonu, podzielona na 14 paneli wypełnionych rzeźbieniami o motywach roślinnych. Zarówno nawę jak i prezbiterium przykryto ciągłą, drewnianą kolebką.
Stan obecny
Kościół św. Aeddana to dziś jeden z najlepiej zachowanych późnośredniowiecznych małych kościołów wiejskich na terenie Walii, z przetrwałą pierwotną bryłą (nowożytna jest tylko zakrystia po stronie północnej) i wieloma detalami architektonicznymi (ościeża okien i maswerki nawet jeśli były odnawiane to odwzorowywano pierwotny ich wygląd). Wyjątkowym zabytkiem jest umieszczona w kościele przegroda lektorium z XV wieku, jedna z nielicznych w całości zachowanych, łącznie z prowadzącą na balkon klatką schodową.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kinross J., Discovering the smallest churches in Wales, Stroud 2007.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.