Historia
Kościół w Begelly prawdopodobnie został wzniesiony w XIII wieku, początkowo pod wezwaniem św. Bugaila, od którego nazwę przyjęła też osada. Znajdował się pod patronatem lordów z Begelly i Pembroke. W 1291 roku pod nazwą „Urgely” jego roczny dochód został wyceniony w rejestrze podatkowym Taxatio Ecclesiastica na 12 funtów, co było wówczas średniej wielkości sumą. Z tej kwoty 12 szylingów miało być przeznaczonych dla angielskiego króla Edwarda I Długonogiego, w ramach wsparcia papieża Mikołaja IV dla wyprawy do Ziemi Świętej, organizowanej na wieść o upadku Akki, ale niedoszłej ostatecznie do skutku.
Przypuszczalnie w początkowych latach XIV wieku kościół powiększono o transept, powstały na fali popularności tego elementu architektury w okresie pełnego średniowiecza. W kolejnym etapie rozbudowy z około połowy tamtego stulecia wzniesione zostało gotyckie prezbiterium i kaplica północna, natomiast u schyłku średniowiecza, około połowy XVI wieku, dobudowano wieżę i nieco później kruchtę. Wtedy też prawo patronatu nad kościołem przeszło z miejscowych posiadaczy ziemskich na zamożną rodzinę Woganów z Wiston.
W 1845 roku kościół poddany został remontowi. Prawdopodobnie nie był on prowadzony na dużą skalę, a jedynie koncentrował się na doraźnych potrzebach, gdyż już w 1886 roku kościół miał się znajdować w złym stanie. Wtedy też przeszedł kolejny remont, w trakcie którego między innymi naprawiono dachy i odnowiono zniszczone obramienia drzwiowe i okienne. Następnie w pierwszej połowie XX wieku otynkowano elewacje budynku.
Architektura
Kościół zbudowany został z wapienia, przy wykorzystaniu żółtawego oolitu do utworzenia detali architektonicznych. Usytuowano go na stoku wzniesienia opadającego na wschodzie i południu ku rzece. Początkowo składał się podłużnej, prostokątnej nawy o wymiarach 11,4 x 4,4 metra, do której w XIV wieku wpierw dobudowano transept, a następnie prezbiterium o wielkości 6,1 x 4,4 metra, zakończone od strony wschodniej ścianą prostą. Ponadto przy północnej ścianie prezbiterium usytuowano kaplicę, która stopiła się z północnym ramieniem transeptu, tworząc w planie prostokątny aneks długości 11,1 metrów i szerokości 4,3 metra.
Około połowy XVI wieku po zachodniej stronie nawy stanęła strzelista wieża na planie czworoboku o wymiarach 6,2 x 5,7 metra i wysokości 21,5 metrów. Zgodnie z regionalną tradycją budowlaną, jej przyziemie ujęto pochyłym cokołem, zaś wyższe partie nieco zwężono. Wnętrze podzielono na trzy piętra, skomunikowane za pomocą ryzalitowej wieżyczki z klatką schodową zaopatrzoną w 105 schodów, umieszczonej w północno – wschodnim narożniku. Wieżę zwieńczono krenelażem, bez popularnego w regionie ciągu wysuniętych z lica wsporników. Doświetlenie klatki schodowej zapewniały bardzo małe szczeliny. Większe późnogotyckie okno umieszczono na piętrze w fasadzie zachodniej, tuż nad portalem wejściowym. Najwyższą kondygnację wieży doświetlono prostymi otworami dwudzielnymi o sfazowanych obramieniach.
Najstarsze okna nawy kościoła mogły być wąskimi i rozglifionymi do wnętrza otworami o jeszcze romańskich formach lub wczesnogotyckich lancetowatych zamknięciach, przy czym ściana północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pierwotnie pozbawiona była okien. Części kościoła dobudowane w XIV wieku zapewne oświetlane były już przy użyciu większych okien ostrołucznych z maswerkowymi zamknięciami o formie trójliści. W ścianie wschodniej prezbiterium, w miejscu tradycyjnie przeznaczonym na najbardziej okazały otwór, umieszczono dwudzielne okno z dwoma trójliśćmi i umieszczonym pośrodku powyżej czwórliściem. Całość ujęta została ostrołucznym gzymsem okapowym. Wejście do kościoła wiodło poprzez północny i południowy portal w nawie, oba o ostrołucznych zamknięciach. Sfazowany portal południowy poprzedzony został w drugiej połowie XVI wieku kruchtą z piętrem ponad przejściem w przyziemiu. W okresie tym duża część okien kościoła została przekształcona w stylistyce angielskiego późnego gotyku wertykalnego. Ich cechami charakterystycznymi były maswerki operujące łukami w ośle grzbiety z wpisanymi trójliśćmi oraz czworoboczne obramienia.
Wewnątrz kościoła odgradzający prezbiterium od nawy łuk tęczowy otrzymał dużą wysokość, sfazowanie na całej wysokości i ostrołuczne zakończenie. Nad nim i po bokach umieszczono kamienne wsporniki, pierwotnie podtrzymujące lektorium. Jego piętro dostępne było schodami z kaplicy północnej. Na nawę ostrołucznymi arkadami otwarty został również transept i przestrzeń w przyziemiu wieży. Ta ostatnia była jedynym pomieszczeniem przykrytym w kościele sklepieniem kolebkowym, przeprutym otworami w celu poprowadzenia lin do obsługi dzwonów. Kaplicę północną otwarto na prezbiterium dwoma sfazowanymi, ostrołucznymi arkadami podpartymi przez cylindryczny filar i dwa przyścienne półfilary, wszystkimi z bardzo prostymi głowicami. Południowe ramię transeptu skomunikowano z prezbiterium przejściem w grubości muru.
Stan obecny
Zachowany do dziś kościół przeszedł wiktoriańską renowację, dlatego posiada obecnie w dużej części średniowieczne mury, ale większość detali architektonicznych została wymieniona bądź odnowiona. Nowe okna wydają się być w dużej mierze imitacjami oryginałów, czy też okien późnogotyckich z XVI wieku i zajmują ich pierwotne miejsca. Ponadto okno wschodnie prezbiterium ponownie wykorzystało kamieniarkę z XIV wieku. Całkowicie nowym otworem jest okno w północnej ścianie nawy. Przekształcone zostały w XIX wieku południowe i zachodnie otwory najwyższego pietra wieży, włącznie z przedpiersiem po tych samych stronach. Z okresu średniowiecza zachował się portal południowy, arkada tęczy i arkady transeptu, północne i wschodnie okna wieży, kropielnice oraz piscina i wnęka ścienna w prezbiterium (obie od lat 20-tych XX wieku zamurowane). W kościele na półkach w ramach małej ekspozycji ustawiono kilkanaście rzeźbionych kamieni, prawdopodobnie pochodzących z XV wieku (np. wymontowane maswerki, kamienie zdobione pięciolistnymi kwiatami). Dawna kruchta po zamurowaniu portalu wejściowego służy dziś za zakrystię.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 1/1911.
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, An Overview of the Churches in South Pembrokeshire, Llandeilo 2000.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.