Historia
Chrześcijańska społeczność osiadła w Beddgelert w VI wieku, dzięki czemu już na początku XIII stulecia, w czasach kronikarza Giraldusa Cambrensisa, uchodziła za jedną z najstarszych na terenie Walii. Prawdopodobnie około 1210 roku do Beddgelert przybył konwent augustiański, który pod patronatem książąt Gwynedd założył na miejscu starszych zabudowań eremickich własny przeorat. Został on obdarowany ziemiami przez Llywelyna ap Iorwertha przed 1240 rokiem, a krótko później przez Owaina ap Gruffudda. Najpewniej bliskie związki z rodzimymi walijskimi władcami spowodowały, iż w trakcie kampanii wojennej Edwarda I w latach 1282-1283 klasztor został podpalony i zniszczony. Prace nad odbudową rozpoczęły się już w 1283 roku i trwały co najmniej do 1286, kiedy to Anian, biskup Bangor udzielać musiał jeszcze odpustów dla każdego kto wspomoże prace remontowe przy klasztorze św. Marii.
Pod koniec XIII wieku Beddgelert nie było bogatym konwentem. Posiadało trzy grangie wraz z okolicznymi ziemiami, dochody z młynów i pszczelarstwa, oraz 22 owce i 50 krów. Na początku XIV wieku kłopoty finansowe przeoratu wciąż trwały, czemu próbowały zaradzić papieskie odpusty, ponawiane także w 1399 i 1432 roku. Zła sytuacja finansowa klasztoru doprowadziła nawet miejscowych przeorów do działań niezgodnych z prawem, zakończonych skandalem w 1350 roku, kiedy to przeor Beddgelert oskarżony został o fałszowanie dokumentów, rzekomo nadających klasztorowi ziemie w 1272 roku przez Llywelyna ap Gruffudda. Gdy fałszerstwo wyszło na jaw przeor trafił do więzienia do czasu wpłacenia 100 grzywien kary.
Na początku XV wieku wizytację w Beddgelert złożył biskup St Davids, który opisał je jako zubożałe i nieefektywnie zarządzane. Co więcej zakonnicy wkrótce wmieszali się w działania polityczne związane z powstaniem Owaina Glyndŵra. Ówczesny przeor o imieniu Matthiew wspierał walijskich buntowników, za co w 1406 roku został przez Henryka IV wyjęty spod prawa. Po upadku powstania i uspokojeniu sytuacji politycznej kolejnym ciosem w podupadły klasztor był pożar jaki wybuchł w 1432 roku. O kłopotach finansowych słychać było także na początku XVI wieku za ostatniego przeora Davida Conwaya. Borykano się z nimi aż do rozpadu konwentu w 1535 roku, kiedy to wpierw został wzięty w królewski zarząd, a rok później ostatecznie rozwiązany.
W 1535 roku dawny klasztorny kościół św. Marii przekształcony został w świątynię parafialną, podczas gdy ziemie przeoratu pięć lat później podarowano Annie of Cleve, czwartej z kolei żonie Henryka VIII Tudora, jako część jej ugody rozwodowej. Sam kościół funkcjonował przez cały okres nowożytny. W 1830 roku została przebudowana gruntownie jego nawa, a północną kaplicę rozebrano. W 1880 roku przeprowadzono kolejną renowację, w trakcie której wstawiono nowe okna i wzniesiono nową kaplicę. Ostatnie większe prace remontowe trwały w 1921 i 1929 roku.
Architektura
Augustiański klasztor założony został w głębokiej dolinie, otoczony skalistymi i zalesionymi wysokimi wzgórzami. Usytuowano go u zbiegu rzek Colwyn i Glaslyn, których nurty otaczały zabudowania od północy i wschodu. Założenie składało się z kościoła klasztornego, zabudowań mieszkalnych i najpewniej pomieszczeń gospodarczych, przy czym klauzura musiała być usytuowana po południowej stronie kościoła, a zabudowa gospodarcza zapewne znajdowała się bliżej osady na zachodzie i rzeki Colwyn na północnym – zachodzie.
Kościół klasztorny wzniesiony został na planie wydłużonego prostokąta, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, jako budowla salowa. Prawdopodobnie w pierwszej połowie XIII wieku powiększony został po przybyciu augustianów o północną kaplicę, otwartą do nawy dwoma ostrołucznymi, bogato profilowanymi wałkami arkadami oraz przedłużony w stronę wschodnią o nową część prezbiterialną. Zachowała ona tą samą szerokość co dawna nawa. Ponadto po północnej stronie prezbiterium umieszczona została zakrystia, zlicowana ze wschodnią ścianą kościoła.
Kościół w XIII wieku oświetlono od wschodu triadą wysokich, piramidalnie rozmieszczonych lancetowatych okien, profilowanych od zewnątrz, rozglifionych do wnętrza. Pozostałe okna prawdopodobnie też początkowo miały lancetowate zamknięcia, ale z pewnością były niższe. W okresie późnego gotyku część z nich mogła zostać wymieniona na większe okna ostrołuczne. Zewnętrzny portal wejściowy prawdopodobnie znajdował się w ścianie zachodniej, natomiast od południa funkcjonować musiało przejście do klauzury. Wnętrze kościoła zapewne przykryte było otwartą więźbą dachową lub kolebką, gdyż wysokie okna wchodziły aż w partię szczytu.
Stan obecny
Obecnie najstarszą częścią kościoła jest ściana zachodnia nawy i fragment zachodni muru północnego, prawdopodobnie pochodzące jeszcze z kościoła wzniesionego przed przybyciem augustianów, pod koniec XII wieku lub na początku XIII stulecia. Z około 1220-1240 roku pochodzą mury prezbiterium wraz z triadą okien w ścianie wschodniej, portalem do zakrystii i dwie arkady otwarte na kaplicę północną, natomiast efektami nowożytnych przekształceń są ściana południowa nawy, kruchta zachodnia i zakrystia wraz z kaplicą północną, przy czym te ostatnie powstały na miejscu budowli średniowiecznych. Po zabudowaniach klasztornej klauzury nie zachowały się żadne widoczne gołym okiem ślady.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals of Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume II: central, the Cantref of Arfon and the Commote of Eifionydd, London 1960.