Historia
Najstarsze fragmenty ufortyfikowanego dworu zwanego później Starym Beaupre (Old Beaupre), zostały wzniesione w początkach XIV wieku. Po raz pierwszy dwór odnotowany został w źródłach pisanych w 1376 roku, kiedy to wspomniany został niejaki John of St. Hilary and Bewerpere. Należał on do pochodzącej z Normandii rodziny Basset, która weszła w posiadanie miejscowych dóbr za sprawą koligacji małżeńskich z rodem de Kardiff z St. Hilary.
Około 1502 roku zmarł James Basset, którego jedyne dziecko, córka o imieniu Eleonora była wówczas nieletnia. Jej opiekunem został jeszcze nieletni Rice (Rhys) Mansel z Oxwich. Para pobrała się w 1511 roku, ale w ciągu pięciu lat Rice został bezdzietnym wdowcem, uprawnionym do zajmowania Beaupre za życia. Dziecko z jego drugiego małżeństwa, Catherine, urodzona w Beaupre, w umowie trzeciego małżeństwa z 1527 roku przedstawiła się jako „z Bowper”. Sir Rice zadbał o to, aby przed śmiercią w 1559 roku, Catherine poślubiła Williama Basseta, siostrzeńca Jamesa, podobnie jak ojciec i syn, pełniącego urząd szeryfa.
W latach 30-tych XVI wieku z inicjatywy sir Rice Mansela w Beaupre podjęto intensywną rozbudowę, kontynuowaną przez Williama Basseta i zakończoną pod koniec XVI wieku przez syna Williama, Richarda. W jej wyniku Beaupre na początku XVII wieku stało się luksusową, mieszkalną rezydencją o cechach renesansowych. W kolejnych latach nie przeprowadzono już wielu prac budowlanych, gdyż po angielskiej wojnie domowej majątek rodziny Basset upadł. Będąc szeryfem, Richard w imieniu króla stał na czele kontyngentu z Glamorgan oblegającego Gloucester w 1643 roku, gdzie otrzymał tytuł szlachecki, a w 1645 roku krótko pełnił funkcję zarządcy Cardiff. W kłopoty finansowe wpędziła go wysoka grzywna, jaką musiał zapłacić po wojnie. Doprowadziło to do porzucenia przez niego Beaupre jako rezydencji, na rzecz mniejszego domu Fishweir. W dworze mieszkać mogli jeszcze jego syn i wnuk, ale również oni wpadli w kłopoty finansowe, przez co nie stać ich było na utrzymywanie całej budowli (być może unikali podatku od paleniska, przez zablokowanie kominów i części okien).
Na początku XVIII wieku dobra Bassetów w Beaupre i St. Hilary sprzedane zostały rodzinie Jonesów. Postanowiła ona nie osiedlać się w starym dworze i wybrała mniejszą, lecz wygodniejszą rezydencję New Beaupre. Po tym gdy dwór został sprzedany w 1709 roku, nie podejmowano już prób jego kompleksowego remontu. Znalazł się w stanie ruiny, z której jedynie część nadawała się do zamieszkania. W początkach XIX stulecia wyłącznie skrzydło południowo – wschodnie było zajmowane i użytkowane jako gospodarstwo rolne. Pierwsze poważniejsze prace remontowe przeprowadzono w 1886 roku, natomiast gruntowną renowację zabytek przeszedł po przejęciu przez instytucje rządowe w 1952 roku.
Architektura
Beaupre usytuowano na niewielkim wzniesieniu, w zakolu rzeki Thaw, w dolinie Vale of Glamorgan. Pod budowę wybrano miejsce na wschodnim brzegu, po północnej stronie koryta rzecznego. Dominowało ono nad podmokłymi terenami zalewowymi i zarazem chronione było stromymi nadrzecznymi skarpami. Pierwotna budowla z XIV wieku wzniesiona została w większości z lokalnego wapienia liasowego, ale do utworzenia detali architektonicznych wykorzystywano wapień z Sutton. W początkach XVI wieku do rozbudowy dworu zaczęto używać piaskowca.
Główną budowlą dworu początkowo była czworoboczna w planie wieża obronno – mieszkalna, umieszczona mniej więcej pośrodku założenia. Prawdopodobnie dość szybko została ona powiększona od strony zachodniej przez dobudowanie prostokątnego w planie budynku o tej samej szerokości, mieszczącego wewnątrz reprezentacyjną aulę. W przyziemiu wieży znajdował się przejazd bramny, klatka schodowa w grubości muru oraz podsklepiony korytarz do auli. Powyżej przejazdu o wysokiej i szerokiej, półkolistej arkadzie, funkcjonowały jeszcze dwie rozdzielone drewnianym stropem kondygnacje. Zachodnia, dostawiona do wieży część budynku posiadała dwie kondygnacje. Po stronie wschodniej przypuszczalnie mieściła ścianę działową z galerią (balkonem) na górze, z którego widzieć można było całą aulę. W niej odbywać się musiały uczty, najważniejsze spotkania, narady i całe życie towarzyskie mieszkańców średniowiecznego dworu. Pośrodku zapewne mieścił się duży stół, zaś na zachodnim końcu sali znajdował się duży kominek. Powyżej znajdowało się jeszcze piętro mieszkalne, otwarte na więźbę dachową budynku.
Przejazd bramny w wieży prowadzić musiał na dziedziniec z zabudową gospodarczą, początkowo zapewne jeszcze o konstrukcji drewnianej, ale być może już w średniowieczu przekształconą na trzy murowane skrzydła: podłużne zamykające dwór od strony wschodniej, a także dwa krótsze południowe, stykające się ze sobą narożnikami pod kątem prostym. O ich powstaniu jeszcze w okresie średniowiecza świadczyłyby wysokie, ostrołuczne okna, z maswerkami zwieńczonymi trójliśćmi. O ile skrzydło wschodnie w przyziemiu podzielone było na szereg niedużych komór różnej wielkości, w większości o przeznaczeniu gospodarczym (kuchnia z dwoma kominkami, spiżarnia), to skrzydła południowe były jednoprzestrzenne, bez murowanych podziałów na parterze.
W pierwszej połowie XVI stulecia, poprzez dostawienie czworobocznego budynku w północno – wschodnim narożu, usytuowanego prostopadle do starszych zabudowań, czołowa część dworu otrzymała w planie kształt zbliżony do litery L. Nowy budynek flankował wjazd do dworu. Posiadał sklepione kolebką pomieszczenie na parterze, ale nie miał murowanych schodów poniżej pierwszego piętra. Na wyższych kondygnacjach znajdowały się pomieszczenia mieszkalne, wyposażone w kominki, szafki ścienne i latryny. W stronę północną budynek zwrócony był trójkątnym szczytem, nietypowo wysuniętym przed elewację na wspornikach.
W pierwszej połowie XVI stulecia po raz kolejny przedłużony został od zachodu główny budynek dworu. Za aulą wzniesiono wówczas kwadratowe w planie pomieszczenie, o tej samej szerokości co pozostała część domu. Prawdopodobnie początkowo mieściło ono nad drewnianym stropem tylko jedno piętro, ale mogło być podpiwniczone. Do komunikacji pionowej z piętrem służyły schody w grubości muru północnego. W ramach przebudowy zmodyfikowano również przeciwległą, najstarszą część budynku, w której zamurowano przejazd bramny, przekształcony w dwa pomieszczenia oświetlane późnogotyckimi oknami.
Stan obecny
Beaupre jest przykładem późnośredniowiecznego dworu, który został gruntownie przebudowany w okresie Tudorów. Obecnie jedynie dwa skrzydła są zadaszone, pozostałe znajdują się w stanie bardzo dobrze zachowanej trwałej ruiny. Na szczególną uwagę zasługuje sala w najstarszej, średniowiecznej części założenia ze wspaniałym kominkiem z XIV wieku. Dwór znajduje się pod opieką rządowej agendy Cadw, jest otwarty przez cały rok i udostępniony bezpłatnie do zwiedzania. Jedynie południowe, gospodarcze budynki z epoki Tudorów są dziś prywatnymi mieszkaniami i nie są udostępnione dla turystów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan The Greater Houses, Cardiff 1981.