Historia
Pierwotnie na miejscu katedry w Bangor, około 530 roku, założony został przez św. Deiniola wczesnośredniowieczny klasztor. Status katedry kościół klasztorny uzyskał w 546 roku, kiedy to Deiniol został mianowany biskupem Gwynedd przez św. Dawida. W 634 i ponownie w 1073 klasztor i kościół został złupiony podczas najazdów morskich piratów.
Spalona i obrabowana przez wikingów katedra została odbudowana około 1130 roku, dzięki staraniom króla Gwynedd, Gruffudda ap Cynana i biskupa St Davids, Davida. W 1211 roku katedra raz jeszcze ucierpiała, tym razem w trakcie najazdu wojsk króla Jana na Gwynedd. W czasie odbudowy, zainicjowanej około 1220 roku przez księcia Llywelyna Fawra (Llywelyna Wielkiego) dokonano znaczących przekształceń, a zarazem powiększenia katedry. Następne zniszczenia przyniósł najazd Edwarda I na Gwynedd w 1282 roku, po którym w trakcie remontu za biskupa Aniana I przebudowano ramiona transeptu. Prace nad korpusem nawowym przeciągnęły się do późnych lat XIV wieku, przerwane pożarem wieży w 1309 roku. W 1386 roku biskup Swaffham wystosował petycję w której pisał że połowa kościoła wciąż jest nieukończona.
W 1402 roku katedra miała zostać uszkodzona w trakcie ostatniego wielkiego powstania Walijczyków przeciwko angielskim rządom. Zniszczenia nie mogły być jednak zbyt duże, gdyż w 1409 roku w Bangor intronizowany został biskup Nicholls, choć korpus nawowy nadal pozostawał nieukończony. W dalszych latach pierwszej połowy XV wieku dwóch biskupów przekazywało darowizny na budowlę, ale w 1468 roku skarżono się, iż powstanie spowodowało takie zubożenie i zmniejszenie dochodów, że nie można przeprowadzić napraw oraz ukończyć budowy, pomimo że kościół grozi popadnięciem w ruinę. Prace intensywniej ruszyły dopiero pod koniec XV wieku i na początku XVI stulecia, z inicjatywy biskupów Deana i Skevingtona. Do 1532 roku wzniesiono wieżę zachodnią i zadaszono korpus nawowy. Ukończona świątynia służyła wówczas walijskojęzycznym mieszkańcom Bangor.
Około połowy XVI wieku biskup Bulkeley, pierwszy który od dłuższego czasu rezydował w Bangor, wyremontował dachy katedry, a także wraz ze swym następcą Williamem Glynne pozostawił liczne księgi stanowiące zalążek przykatedralnej biblioteki. Na przełomie XVI i XVII wieku biskupi Vaughan i Rowland przykryli transept i nawę główną rzeźbionymi stropami, choć już ich następca, Lewis Bayly musiał w 1630 roku prosić o pomoc w naprawie okien oraz dachów. W kolejnych latach ufundowane zostało nowe wyposażenie katedry, zwłaszcza w prezbiterium i chórze, a na początku XVIII stulecia przebudowano kapitularz z zakrystią. Wielki program restauracji kościoła przeprowadził Jerzy Gilbert Scott w latach 1868-1870, a kontynuował jego syn, Jan Oldrid Scott w latach 1879-1880. Planowano wówczas budowę wysokiej centralnej wieży z iglicą, jednak z powodu słabych ścian, pojawiających się pęknięć i braku funduszów pozostawiono ją jako niską, niedokończoną konstrukcję. Dopiero w latach 1966-1967 wieżę ukończono i umieszczono na niej piramidalne zwieńczenie.
Architektura
Katedra z XII wieku usytuowana została na zachodnim brzegu rzeki Adda (Afon Cegin), a zarazem na południe od cieśniny Menai oddzielającej wyspę Anglesey od głównej części Walii. Wzniesiono ją w stylu romańskim, z jedną nawą i prezbiterium zakończonym na wschodzie półkolistą apsydą. Apsydy znajdowały się także przy wschodnich ścianach transeptu, który nadawał całości w planie formę krzyża łacińskiego.
Przebudowa kościoła katedralnego z pierwszej połowy XIII wieku spowodowała przedłużenie prezbiterium do wymiarów 16,1 x 8,1 metra i jednocześnie usunięcie apsydy, którą zastąpiono prostym zamknięciem. Sylwetka kościoła powiększona została także pod koniec XIII stulecia o nowy transept, dzięki czemu całość zachowała w planie kształt krzyża łacińskiego, pomimo późniejszego powiększenia korpusu nawowego, który uzyskał formę trójnawowej bazyliki. Nowy transept nie był zbyt symetryczny, gdyż jego południowe ramię wzniesiono nieco dłuższe niż północne, pozbawiony był też już apsyd wschodnich. Po stronie południowo – wschodniej na przełomie XIII i XIV wieku wybudowano kaplicę o wymiarach 6,7 x 6,1 metra, dostępną przez wschodnią ścianę transeptu i wprost z chóru. Dalej na południu znajdował się jeszcze aneks o tej samej długości, prawdopodobnie szeroka na 2,6 metra zakrystia (zarówno kaplica jak i aneks uległy zniszczeniu w XV wieku). W XIV wieku rozpoczęto także prace nad trójnawowym, prawdopodobnie siedmioprzęsłowym korpusem nawowym, zapewne nigdy nie ukończonym w pierwotnie planowanym kształcie.
Pod koniec średniowiecza kościół uzyskał formę sześcioprzęsłowej bazyliki, poprzez przebudowanie XIV-wiecznych naw bocznych, niższych od nawy głównej (33,8 x 7,6 metra), wzmocnionych od zewnątrz uskokowymi przyporami (nietypowo układ filarów nie odpowiadał układowi przypór, co związane było z przebudową arkad międzynawowych na miejscu starych siedmiu przęseł z XIV wieku). Dobudowana została wówczas także wieża dzwonnicza po stronie zachodniej o wymiarach 5,8 x 4,9 metra. Została ona wzniesiona na planie kwadratu, trójpiętrowa, z portalem wejściowym od strony zachodniej, dwoma narożnymi, ukośnymi przyporami i zwieńczeniem w formie ozdobnego krenelażu. Jej mury także nie zostały idealnie dopasowane do arkad międzynawowych, z którymi nie biegły w jednej linii.
Wewnątrz żadna część katedry nie została podsklepiona, całość przykryto drewnianą więźbą dachową. W korpusie sześć przęseł rozdzielono wielobocznymi filarami, pomiędzy którymi rozpostarto na początku XVI wieku lekko ostrołuczne, profilowane jedynie od strony nawy głównej arkady. Ponad nimi przeprute zostały ostrołukowe okna clerestorium, dzielone laskowaniem na trzy prześwity. Nieco większe okna o ostrzejszych łukach z trójdzielnymi maswerkami, oświetlały nawy boczne. Największe okna z bogatymi maswerkami ozdobiły ściany szczytowe transeptu i wschodnią ścianę prezbiterium, gdzie na początku XVI wieku okno wypełniono dwoma rzędami prześwitów zamkniętych pięcioliściami i podobnymi ale drobniejszymi, ażurowymi maswerkami w górnej części ostrołucznej.
Stan obecny
Najstarsze zachowane fragmenty budynku pochodzą z XII wieku, lecz ograniczają się one w zasadzie do fragmentu południowej ściany chóru o wysokości 4,5 metra, z zamurowanym półkolistym oknem i lizeną. Pozostałe mury prezbiterium sięgają XIII wieku, za wyjątkiem przebudowanych na przełomie XV i XVI wieku górnych partii i odnowionego w XIX stuleciu wschodniego okna z około 1500 roku. W dużym stopniu odtworzone musiały też zostać przypory, wzorowane na tych z transeptu. W ich mury wstawiono w XIX wieku kilka odnalezionych, rzeźbionych kamieni. Obecny transept w większości pochodzi z XIII wieku (choć przekształcano go w XVI wieku, a poddawano renowacji w XIX stuleciu), korpus nawowy z XIV stulecia (z odnowioną częścią okien, zwłaszcza w nawie północnej), zaś wieża zachodnia jest budowlą późnośredniowieczną z XVI wieku. Piętro nad kapitularzem i zakrystią po północnej stronie prezbiterium zbudowano dopiero przed 1721 rokiem, samą zaś zakrystię przebudowano, także wieża na skrzyżowaniu naw jest dodatkiem nowożytnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Clarke M.L., Bangor Cathedral, Cardiff 1969.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume II: central, the Cantref of Arfon and the Commote of Eifionydd, London 1960.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.