Angle - kościół św Marii - Architektura średniowiecza i starożytności

Historia

   Gotycki kościół w Angle zbudowany został pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Zapewne powstał na miejscu starszej budowli sakralnej, gdyż już na początku XIII stulecia plebanem w Angle miał być Gerald de Barri (łac. Giraldus Cambrensis), mnich, kronikarz, lingwista i pisarz. Prawdopodobnie nie mieszkał on w Angle na stałe, w osadzie funkcjonował bowiem oprócz plebani wikariat, obsadzony w zastępstwie nieobecnego proboszcza. Gerald musiał jednak interweniować w sporze, podczas którego niektórzy parafianie odmówili zapłaty dziesięciny. W tym czasie większość ludności osady była pochodzenia flamandzkiego, sprowadzona przez Wilhelma Zdobywcę po podboju południowo – zachodniej części Walii. Jako, że zwolnieni z oddawania wełny jako dziesięciny byli tylko Flamandowie po północnej stronie przystani, ci którzy nie zostali zwolnieni, odmówili zapłaty należności, przez co zostali następnie ekskomunikowani.
   Prawdopodobnie od XII wieku prawo patronatu kościoła należało do benedyktynów z Monkton. W 1291 roku kościół św. Marii odnotowany został w rejestrze Taxatio Ecclesiastica, spisie kościelnego majątku w Anglii, Walii i Irlandii, jaki utworzono w celach podatkowych. Roczny dochód kościoła w Angle wyceniony został wówczas na sumę 8 funtów, z czego 16 szylingów miał otrzymać król Edward I, w ramach dziesięciny obiecanej mu przez papieża, mającej sfinansować wyprawę do Ziemi Świętej. Po tym, jak Henryk V zniósł konwent w Monkton jako filię podległą francuskiemu klasztorowi, plebania w Angle przeszła w ręce królewskie. W 1461 roku „ecclesia de Angulo” przyznany został angielskiemu opactwu St Albans, lecz wrócił ponownie w ręce króla w okresie reformacji.
   Na początku XIX wieku kościół znajdował się w nie najlepszym stanie. Pierwsze wiktoriańskie prace remontowe przeprowadzono w 1853 roku, gdy na ich czas parafialna sala szkolna uzyskała licencję na odprawianie nabożeństw. Prawdopodobnie miały one rozległy charakter i doprowadziły do wymiany większej części średniowiecznych detali architektonicznych. Założono też nowe poszycie dachowe, posadzki i tynki. Kolejne remonty miały miejsce w latach 80-tych XIX wieku. W ich trakcie między innymi dobudowano zakrystię oraz północną kaplicę.

Architektura

   Kościół założony został w zakolu niewielkiego strumienia, po jego wschodniej stronie i zarazem na przeciwnym brzegu w stosunku do miejscowej wieży mieszkalnej. W XIV wieku posiadał układ na planie krzyża łacińskiego. Składał się z pojedynczej nawy o wymiarach około 15,2 x 6,1 metrów, węższego i niższego prezbiterium po stronie wschodniej o wielkości około 9,1 x 4,5 metra, północnego i południowego ramienia transeptu oraz kruchty przed południowym wejściem do nawy, być może dostawionej wtórnie. Każdy element kościoła przykryty był własnym dachem dwuspadowym, pierwotnie krytym łupkiem, strzechą lub ewentulanie dachówką.
   Czworoboczną wieżę, usytuowaną po zachodniej stronie nawy i częściowo w nią wtopioną, zbudowano pod koniec XV wieku lub na samym początku XVI stulecia. Jej podstawę ujęto lekko pochyłym cokołem bez gzymsu. W południowo – zachodnim narożniku umieszczono spiralną klatkę schodową, wysuniętą płytkim czworobocznym ryzalitem, a całość zwieńczono przedpiersiem i krenelażem osadzonymi na wysuniętych z lica wspornikach (wsporniki nie objęły jedynie części z klatką schodową). W odróżnieniu od większości dzwonnic w regionie, bryła wieży nie została zwężona w górnych partiach. Otwory okienne w jej murach w większości miały bardzo prostą formę, za wyjątkiem dwudzielnego okna w przyziemiu ściany zachodniej, gdzie umieszczono dwudzielne okno z zamknięciami w formie pięcioliści, ujęte odcinkowym gzymsem okapowym.
   Wnętrze kościoła w średniowieczu prawdopodobnie nie było podsklepione, za wyjątkiem przykrytego sklepieniem kolebkowym przyziemia wieży, które otwarto na nawę ostrołuczną arkadą. Także transept zapewne łączył się arkadami z nawą, a prezbiterium od nawy oddzielała ostrołuczna arkada tęczy. Tuż przed nią stać mogło lektorium, element bardzo popularny w walijskich wiejskich kościołach parafialnych. Nad nawą i prezbiterium założone mogły być drewniane kolebki lub przestrzenie te były otwarte na więźbę dachową.

Stan obecny

Południowa ściana nawy wraz z dwoma przyporami, prezbiterium i kruchta dzisiejszego kościoła są efektem gruntownej przebudowy i remontu z czasów wiktoriańskich. Przelicowano też wówczas mury północnego ramienia transeptu oraz dobudowano kaplicę z zakrystią przy prezbiterium. Pierwotnie do świątyni przylegało nieistniejące już południowe ramię transeptu. Średniowieczne okna, w tym jedno z maswerkiem, zachowały się w murach wieży. Prawdopodobnie jedno zamurowane pierwotne okno widoczne jest także w zachodniej części północnej ściany nawy. Pozostałe okna i arkada tęczy pochodzą z czasów przebudowy z XIX wieku. Ze średniowiecznego wyposażenia kościoła zachowała się jedynie romańska chrzcielnica.

nawa i wieża od strony płd-wsch, fot. D.Owen, źródło Flickr

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 1/1911.
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.