Historia
Zamek w Abergavenny, pierwotnie jeszcze konstrukcji drewnianej, został wzniesiony około 1087-1088 roku, przez anglo-normańskiego lorda Hamelina de Ballon, który na miejsce budowy wybrał ruiny starego rzymskiego fortu i cywilnej osady Gobannium. W latach 70-tych XII wieku kolejny z właścicieli zamku, Henry Fitzmiles, lord Abergavenny, został zabity przez walijskiego władcę Gwent, Seisylla ap Dyfnwal. Bez męskiego spadkobiercy, majątek Henrego wraz z zamkiem przeszedł na męża jego córki Berthy, Williama de Braose, który dokonał przebudowy i rozbudowy swej nowej siedziby, pomimo że nie była jego główną rezydencją.
W 1175 roku, w okresie Bożego Narodzenia, de Braose wezwał do Abergavenny Seisylla i jego syna Geoffreya, wraz z innymi pomniejszymi walijskimi władcami księstwa Gwent, pozorując chęć pojednania. Po ich przybyciu, kazał jednak zabić wszystkich gości w wielkiej sali zamku, a następnie zajął siedzibę Seisylla, Castell Arnallt, w której zamordował jego żonę. Czyn ten, a także przejęcie ziem pomordowanych, spowodowało sankcje Henryka II, pragnącego uspokojenia na pograniczu walijsko – angielskim. William musiał wycofać się z życia politycznego i przekazać majątek synowi, choć i tak w 1182 roku Hywel ap Iorwerth, lord Caerleon, wraz z krewnymi Seisylla w odwecie podpalił Abergavenny. De Braosa nie było wówczas na zamku, lecz większość jego załogi wzięto do niewoli. W trakcie dalszych walijsko – angielskich zmagań z pierwszej połowy XIII wieku zamek często przechodził z rąk do rąk. Ostatecznie w 1233 roku został zniszczony przez walijskich książąt i Richarda Marshala, earla Pembroke, w trakcie buntu przeciwko Henrykowi III. Po tym wydarzeniu został odbudowany, przy czym w miejsce drewnianego, wzniesiono już kamienny donżon.
Przed połową XIII wieku, Abergavenny na skutek małżeństwa Evy de Braose przeszło na Williama III de Cantilupe, barona Eaton Bray, a następnie w drugiej połowie XIII wieku na lordów Hastings. Przedstawiciele tego możnego rodu przeprowadzili kolejne rozbudowy zamku na przełomie XIII i XIV wieku. Inwestycje budowlane ufundować miał zwłaszcza zmarły w 1313 roku John, pierwszy lord Hastings. Gdy w 1389 roku zmarł bezpotomnie ostatni lord Hastings, zamek przejęty został przez ród Beauchmpów, jednak od XV stulecia żaden lord nie mieszkał już na stałe w Abergavenny. Z tego powodu zaprzestano prowadzenia jakichkolwiek większych prac nad rozbudową zamku. W XV wieku powiększono jedynie podzamcze o skromny budynek bramny.
W 1402 roku w Abergavenny wybuchły zamieszki, po tym gdy zamkowy konstabl spróbował przed bramą powiesić trzech mieszczan. Ich zwolennicy zaatakowali zamek, śmiałym szturmem uwolnili więźniów i uwięzili lady Joan Beauchamp w donżonie. Niedługo później, w 1404 roku, miasto zostało złupione w trakcie wielkiego walijskiego buntu Owaina Glyndŵra, lecz sam zamek wytrzymał oblężenie i nie został zdobyty, aż do czasu przybycia odsieczy Richarda Yorka i szeryfa Hereford. Wiadomo, iż rok później zamek posiadał bardzo silny garnizon, składający się z 80 konnych zbrojnych wraz z ich giermkami oraz 400 łuczników. Zapewne był on utrzymywany do czasu całkowitego stłumienia powstania i śmierci Owaina Glyndŵra w 1415 roku.
W trakcie angielskiej wojny domowej z XVII wieku, pomimo że zamek był już wówczas znacznie podupadły, król Karol I rozkazał go zniszczyć, z powodu obawy przed jego obsadzeniem przez armię parlamentu. Według innych przekazów do rozbiórki przyczynić się miały w 1647 roku siły parlamentu, kierowane tymi samymi pobudkami. Pod koniec XVIII wieku, gdy ruiny na fali romantyzmu zaczęły przyciągać pierwszych turystów, Henry Nevill, drugi earl Abergavenny, wybudował w 1819 roku domek myśliwski na szczycie kopca, gdzie pierwotnie znajdował się średniowieczny donżon.
Architektura
Zamek usytuowano na cyplu niezbyt wysokiego wzniesienia, na zachód od rzeki Gavenny, wpadającej na południu do większego koryta rzeki Usk. Od północy z zamkiem sąsiadowało obwarowane od końca XIII wieku miasto, którego mury obronne połączone zostały w dwóch miejscach z murami podzamcza. Po stronie zachodniej i południowej stoki zamkowego wzgórza opadały ku podmokłym i bagiennym terenom zalewowym doliny rzeki Usk, natomiast na wschodzie sąsiadowały z terenami klasztoru benedyktynów i młynami wodnymi nad rzeką Gavenny.
Pierwotny zamek był typową budowlą typu motte, składającą się z ufortyfikowanego dziedzińca i otoczonej częstokołem, usytuowanej na szczycie ziemnego kopca wieży po stronie południowej, początkowo drewnianej a od około 1233 roku murowanej. Jeszcze w XII wieku dobudowano drewniany budynek wielkiej auli (ang. great hall), a pod koniec XIII wieku zamek wzmocniono murem obwodowym, otaczającym po północnej stronie donżonu obszar o wielkości około 20 x 45 metrów. Po stronie wschodniej mur objął większą przestrzeń podzamcza (dziedzińca zewnętrznego) o wielkości przekątnej około 60 metrów. Mur ochraniający najbardziej zagrożoną północną część zamku był najgrubszy. Na odcinku sąsiadującym z bramą osiągał aż 2,3 metra grubości w przyziemiu. Znacznie cieńszy, szeroki na około 1,6 metra był mur poprzeczny pomiędzy dwoma dziedzińcami. Obronę zamku uzupełniał zespół połączonych dwóch wież: cylindrycznej i wielobocznej. Usytuowano je w narożniku wewnętrznego dziedzińca po stronie północno – zachodniej.
Usytuowany na ziemnym kopcu donżon był cylindryczną, od około 1233 roku kamienną wieżą z ostrołukowym portalem wejściowym powyżej poziomu gruntu, gotyckimi oknami (według przekazów nowożytnych, zapewne ostrołucznymi) i otworami strzeleckimi. Wejście znajdowało się na wysokości pierwszego piętra i prowadziły do niego zewnętrzne drewniane schody, łatwe do usunięcia w razie zagrożenia. Wzorem innych budowli tego typu, w koronie murów donżonu zapewne znajdował się dookolny chodnik straży, ukryty za blankowanym przedpiersiem, być może w okresach zagrożenia otaczany drewnianym gankiem hurdycji.
Zespół dwóch wież północnych z początku XIV wieku, składał się z części cylindrycznej i czworobocznej o długości boków wynoszącej około 10 metrów powyżej cokołu. Wieża czworoboczna mieściła cztery kondygnacje, wszystkie przykryte drewnianymi płaskimi stropami, za wyjątkiem najwyższej, prawdopodobnie zwieńczonej otwartą więźbą dachową. Najniższa kondygnacja, połączona z dziedzińcem, pełniła funkcje spiżarni. Powyżej mogła znajdować się izba straży, połączona ostrołucznym portalem z gankiem w koronie miejskiego muru obronnego, który pod wieżą wybiegał ku północy, otaczając leżące na północny – wschód od zamku miasto Abergavenny. Drugie piętro wieży zajmowała okazała komnata mieszkalno – reprezentacyjna, dobrze oświetlana trzema dużymi oknami z bocznymi, kamiennymi siedziskami. Powyżej funkcjonowała jeszcze jedna komnata mieszkalna dla rodziny lub gości lorda, a wszystkie kondygnacje łączyła spiralna klatka schodowa osadzona w grubości muru wschodniego. Układ wieży okrągłej nie jest znany, wiadomo jedynie, iż wyposażona była w latrynę i kominek.
Około 1402 roku, na miejscu prostej bramy przeprutej w murze obronnym w północnej części obwodu, wzniesiono nowy budynek bramny. Miał on w planie formę czworoboku o wymiarach 8 x 12 metrów, wysuniętego pod lekkim skosem w całości przed mur obronny w stronę przekopu. Zaopatrzono go w zwodzony most podnoszony do czworobocznej wnęki i pomieszczenie straży na pierwszym piętrze, ogrzewane kominkiem, oświetlane oknem przeprutym nad przejazdem i skomunikowane z gankiem w koronie muru obronnego. Przejazd bramny zaczynał się w portalu o spłaszczonym ostrołuku, a wewnątrz prawdopodobnie posiadał dół do którego mogła opadać część zwodzonego mostu w momencie podnoszenia. Brak oznak zużycia na otworach w murze wskazywałby, iż mostem operowano za pomocą lin, a nie żelaznych łańcuchów. Zewnętrzną strefę obrony zamku stanowiła sucha fosa. By dostać się do głównej części zamku najpewniej trzeba było przebyć drugą bramę, osadzoną w murze poprzecznym.
Główny, prostokątny budynek zamku (ang. stone hall) ulokowany był w narożniku zewnętrznego dziedzińca, pomiędzy kopcem a bramą, gdzie jedną ze ścian tworzył główny mur obronny, a drugą (krótszą) mur oddzielający dwa dziedzińce. Budynek posiadał aż około 28 metrów długości i 8 metrów szerokości. Składał się z wielkiej komnaty (auli) na piętrze i pomieszczeń magazynowych poniżej. W auli podawano na podwyższeniu posiłki lordowi, a z przeciwnej strony znajdowały się spiralne schody prowadzące do kuchni, umieszczonej z obawy przed pożarem prawdopodobnie w osobnym budynku. Aulę oświetlały okna jedynie od strony południowej. Być może pierwotnie jej zachodnią część wydzielono przegrodą, by uzyskać bardziej prywatne pomieszczenie. Kolejne zabudowania podzamcza znajdowały się najpewniej w południowo – wschodniej części dziedzińca, gdzie umieszczono okazałą podsklepioną piwnicę. W jej pobliżu znajdowała się czworoboczna wieża z początku XV wieku.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwały spore fragmenty muru obronnego, widocznego zwłaszcza na odcinku gdzie stanowił zewnętrzną ścianę budynku auli. Ponadto przetrwały ruiny wieży wielobocznej i okrągłej oraz relikty budynku bramnego w postaci dwóch ścian wzdłużnych i fragmentów portalu z wnęką na bronę. Na najstarszym fragmencie zamku, czyli ziemnym kopcu z XII wieku, wznosi się obecnie XIX-wieczny budynek, postawiony na średniowiecznych fundamentach, z północnym skrzydłem wtopionym w oryginalne średniowieczne mury. Funkcjonuje w nim miejscowe muzeum. Nowożytnego pochodzenia jest także długi i niski mur otaczający zamkowe wzgórze od zachodu i południa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.