Aberedw – zamek

Historia

   Pierwszy, drewniano – ziemny zamek typu motte and bailey, wzniesiony został w Aberedw pod koniec XI wieku. Jego fundatorami prawdopodobnie byli przedstawiciele normańskiego rodu Tosny, biorący udział w wypychaniu rdzennych walijskich władców ze środkowej części Walii. Anglo-Normanowie przejściowo utracili swe zdobycze w drugiej ćwierci XII wieku na skutek wewnętrznego konfliktu o sukcesję po Henryku I. Gdy ich nabytki zostały odzyskane pod koniec XII stulecia za sprawą możnego rodu de Braose, oraz wzmocnione zamkami Builth czy Radnor, zamek w Aberedw prawdopodobnie nie został już odbudowany.
   Na kartach kronik Aberedw pojawiło się w związku z wydarzeniami wojny prowadzonej przez Walijczyków z królem Edwardem w 1282 roku. Przybył tam wówczas z Gwynedd Llywelyn ap Gruffydd, szukający wsparcia u pomniejszych walijskich władców oraz lordów z marchii. Według jednej z wersji zwabiony został w pułapkę i zabity w potyczce z Anglikami, według innej uciekł na wzgórze naprzeciwko zamku i znalazł schronienie w jaskini lub pomiędzy skałami, skąd następnie dołączył do własnych oddziałów, rozbitych w bitwie pod Orewin Bridge. Jego śmierć była zarazem końcem niepodległej Walii.
   Po zakończeniu drugiej wojny o walijską niepodległość lord Edmund Mortimer wygnał z Aberedw wszelkich walijskich dzierżawców i nadał miejscowe ziemie jednemu ze swych rycerzy, Walterowi Hackelutel. Nowy właściciel nie zajął starego gródka, ale zaczął w pewnym oddaleniu budowę nowego zamku. W 1284 roku król Edward wydał oficjalnie zgodę na jego wzniesienie, a rok później umorzył dług 57 funtów zaciągnięty przez Waltera u Żyda na pokrycie kosztów budowy.
    W 1293 roku z roszczeniami do władztwa (lordship) Elfael, na terenie którego znajdowało się Aberedw, wystąpił Ralph Tosny, potomek fundatorów pierwszego zamku. Ostatecznie zawarto ugodę na mocy której Hackelutel dzierżył zamek do śmierci w 1315 roku, ale później przejęli go Beauchampowie, następcy rodu Tosny. Obie rodziny były bogate i wpływowe, do samego małego zamku nie przykładały więc większej wagi. Pozbawiony znaczenia militarnego po spacyfikowaniu Walijczyków, prawdopodobnie już w XIV wieku podupadł on i został porzucony.

Architektura

   Zarówno pierwszy jak i drugi zamek zbudowano w dolinie, u zbiegu rzeki Edw wpadającej do szerszego koryta Wye. Obie rzeki łączyły się po południowej stronie zamków, po wschodniej natomiast znajdowała się osada z kościołem św. Cewydda. Pierwsza budowla była gródkiem typu motte, założonym na ziemnym kopcu otoczonym wykutym w skale przekopem. Jego drewniane obwarowania z czasem wymieniono na kamienny mur poprowadzony wzdłuż krawędzi stoków wzniesienia, a pośrodku prawdopodobnie wzniesiono kamienną wieżę.
   Zamek z drugiej połowy XIII wieku wzniesiono po północno – zachodniej stronie starszego gródka, w odległości paruset metrów. Było to regularne założenie na planie kwadratu o długości boków wynoszącej 36 metrów, składające się z czterech prostych kurtyn połączonych w narożnikach drobnymi, podkowiastymi wieżami. Mur miał około 1,8 metra grubości w przyziemiu i najprawdopodobniej zwieńczony był chodnikiem straży ukrytym za blankowanym przedpiersiem. Narożne wieże miały jedynie około 6 metrów zewnętrznej średnicy (3 metry wewnętrznej średnicy). Przynajmniej część z nich wyposażona była w latryny, po których odnaleziono relikty kanałów odpływowych. Zewnętrzną strefę obrony stanowił szeroki na 9 metrów i głęboki na 2 metry przekop oraz strome stoki wzniesienia z zachodniej strony. Prosta brama funkcjonowała w kurtynie wschodniej, natomiast zabudowania mieszkalne najpewniej mieściły się po przeciwnej, zachodniej części dziedzińca.

Stan obecny

   Na terenie pierwsze zamku widoczny jest dziś ziemny kopiec otoczony wciąż czytelną suchą fosą. Drugi zamek, położony kilkaset metrów dalej w stronę północno – zachodnią, przetrwał jedynie w formie niewielkich kamiennych reliktów. Niestety w XIX wieku przez fragment stoku wzgórza pociągnięto linię kolejową co podkopało i naruszyło część murów. Pozostałości drugiego zamku znajdują się tuż przy publicznej drodze, ale są słabo dostrzegalne, ukryte w kępie drzew. Widoczny jest tam jedynie fragment muru wieży południowo – wschodniej.  Do kopca pierwszego zamku najłatwiej dojść od strony zabytkowego kościoła św. Cewydda.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Salter M., The castles of Mid Wales, Malvern 2001.