Historia
Kościół parafialny św. Hywyna w Aberdaron wybudowany został w XII wieku, być może na miejscu starszej świątyni monastycznej z V-VII wieku n.e. Jego duże znaczenie wynikało z ulokowania w pobliżu przystani, skąd płynęły statki do opactwa na wyspie Bardsey, które w średniowieczu było znaczącym miejscem pielgrzymkowym. Z przystani tej w 1094 roku uciekł do Irlandii przed Normanami Gruffydd ap Cynan, a w 1115 roku Gruffydd ap Rhys z Deheubarth znalazł w kościele schronienie przed Gruffyddem ap Cynanem i Henrykiem I.
Aby pomieścić bardzo dużą liczbę pielgrzymów kościół powiększono w XIV wieku, a wędrowcy byli karmieni i pojeni w tzw. Wielkiej Kuchni (Y Gegin Fawr) obok kościoła. Kolejna poważna rozbudowa kościoła św. Hywyna miała miejsce pod koniec XV lub na początku XVI wieku, kiedy to dodana została druga nawa.
Upadek świątyni rozpoczął się od okresu reformacji, choć jeszcze w XVIII wieku jego część wykorzystywana była przez szkołę. W 1841 roku kościół znajdował się już w stanie ruiny i został opuszczony. W okolicy powstała nowa świątynia, była ona jednak na tyle niepopularna, iż w 1868 roku kościół św. Hywyna został wyremontowany. Kolejne prace naprawcze prowadzone były w XX stuleciu.
Architektura
Kościół pierwotnie w XII wieku był prostą budowlą salową na planie prostokąta. Wejście do niego prowadziło portalem od zachodu, ale posiadał też portal we wschodniej części ściany północnej. Portal zachodni utworzono w stylistyce typowej dla okresu romańskiego. Otrzymał półkolistą i uskokową archiwoltę osadzoną na lekko profilowanych impostach pod którymi utworzono uskoki o identycznej formie jak w archiwolcie. Portal północny także był półkoliście zamknięty, z archiwoltą osadzoną na prostych impostach. Nie wiadomo jak wyglądały otwory okienne, ale przypuszczać można, iż były wąskie i wpuszczały niewiele światła.
U schyłku średniowiecza kościół osiągnął kształt budowli dwunawowej na planie prostokąta, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium. Północna nawa była starą konstrukcją salową, przedłużoną w XIV wieku ku wschodowi o jedno przęsło do wielkości 20,7 x 5,8 metra, z podwyższonym dachem i dobudowaną dzwonnicą nad szczytem zachodnim, a południowa nawa dobudowana została pod koniec XV stulecia. Obie były jednakowej długości i zbliżonej szerokości. Łączyły się na całej długości pięcioma lekko ostrołucznymi, profilowanymi arkadami, opartymi na czterech ośmiobocznych filarach i dwóch filarach przyściennych.
Główne wejście do kościoła u schyłku średniowiecza znajdowało się nadal po stronie zachodniej w romańskim uskokowym portalu. Drugie wejście być może jeszcze funkcjonowało we wschodniej części ściany północnej. W trakcie gotyckiej przebudowy w ścianę wschodnią i południową kościoła wstawiono duże, ostrołuczne okna maswerkowe: trójdzielne w nawie północnej, największe, pięciodzielne we wschodniej ścianie nawy południowej oraz dwa trójdzielne i jedno dwudzielne w ścianie południowej. Maswerki uzyskały formy typowe dla przełomu XV i XVI wieku z motywami pięcioliści i oślich łuków. Wnętrze kościoła przykryte zostało otwartą więźbą dachową.
Stan obecny
Kościół zachował późnośredniowieczną formę wraz z romańskim zachodnim portalem wejściowym (jego półkolisty okapnik jest dodatkiem współczesnym), zamurowanym portalem północnym, gotyckimi oknami i XV/XVI-wieczną więźbą dachową w nawie południowej (więźba dachowa nawy północnej jest nowożytna, ale może naśladować konstrukcję średniowieczną). Z pierwotnego wyposażenia kościoła zachowała się średniowieczna kropielnica i chrzcielnica oraz dwa rzeźbione głazy upamiętniające parę kapłanów z V lub VI wieku. Po zachodniej stronie kościoła obejrzeć można średniowieczny budynek Y Gegin Fawr.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume III: west, the Cantref of Lleyn, London 1964.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.