Historia
Broch Yarrows wzniesiony został w epoce żelaza, około 200 roku p.n.e., w czasach gdy region Caithness był bogaty w zasoby naturalne: zwierzynę łowną, wieloryby i ziemie zdatne do wypasu bydła, a bogacenie się miejscowej społeczności prawdopodobnie spowodowało potrzebę budowy mieszkalno – obronnej wieży, w celu ochrony własnego majątku. Społeczność która zbudowała Yarrows żyła głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Korzystała z brocha do pierwszego lub drugiego stulecia n.e. Nie wiadomo czy został on zdobyty i zniszczony, czy też porzucony ze względu na postępujące wówczas zmiany społeczne (np. zmniejszenie zagrożenia najazdem, lub uznanie budowli za niespełniającą wymagań ówczesnego bezpiecznego i wygodnego życia).
Architektura
Broch zbudowano na plateau stanowiące szczyt wysokiego na 5-6 metrów wzgórza, które po stronie północno – wschodniej opadało skalistymi skarpami ku brzegom jeziora Loch of Yarrows. Po stronie zachodniej teren w dalszej odległości ograniczony był meandrującym na linii północ – południe strumieniem, za którym rozciągał się pofałdowany płaskowyż, zajęty między innymi przez prehistoryczne grobowce Grey Cairns of Camster. Jako że warunki terenowe nie dawały wystarczającego bezpieczeństwa poza stokami skierowanymi ku Loch of Yarrows, na pozostałych kierunkach zabezpieczono się półkolistym w planie przekopem o szerokości 7-11 metrów. Na wydzielonym w ten sposób dziedzińcu oprócz brocha usytuowane były liczne mniejsze zabudowania, najznaczniejsze, nietypowo długie, po jego południowej stronie. Ich wnętrza charakteryzowały się rzędami wysokich kamieni, zapewne pełniącymi rolę filarów podtrzymujących więźbę dachową.
Wieża wzniesiona została na planie koła o wewnętrznej średnicy około 10 metrów, z murami maksymalnej grubości około 4,5 metra, utworzonymi z miejscowych kamieni układanych bez użycia zaprawy. Choć wysokość brocha nie jest znana, przypuszczać można na podstawie porównań do innych budowli tego typu, iż posiadał on około 9-12 metrów wysokości, przy czym w górnej części średnica wieży zapewne się zwężała. Elewacje zewnętrzne najpewniej oprócz otworu wejściowego nie posiadały żadnych otworów, czy to okiennych, czy też strzeleckich. Nieznany jest sposób zwieńczenia wieży. Być może była to drewniana więźba dachowa, pokryta strzechą nad całością budowli, lub rodzaj daszku pozostawiającego pośrodku otwór do wydobywania się dymu z paleniska.
Wejście do brocha utworzono po stronie wschodniej, a więc zwrócone było w stronę skarp i jeziora. Nietypowo wieża przebita został także wtórnym drugim wejściem, usytuowanym po stronie południowej, zapewne w celu połączenia ze znajdującymi się obok brocha zabudowaniami. Pierwotne wejście miało około 4,5 metra długości i wyjątkowo dla budowli typu broch nie posiadało połączenia z żadną boczną komorą straży w grubości muru. Było wąskie, z prześwitem jedynie 0,8 metra. Przypuszczalnie w momencie przebicia drugiego przejścia broch został obniżony, bowiem drążenie ścian mogło być zagrożeniem dla stabilności wysokiej budowli. Możliwe jest również, iż brocha nie obniżono, ale jego ściany wzmocniono. Wiadomo bowiem, że w drugiej fazie funkcjonowania Yarrows wewnętrzne elewacje muru pogrubiono o 0,7 metra, co najmniej do wysokości 2,4 metra, co zmniejszyło wewnętrzną średnicę do około 8,6 metrów.
Przestrzeń głównej, środkowej części brocha mogła być dzielona kamiennymi przegrodami na mniejsze pomieszczenia, czy też obszary przeznaczone do gotowania, spania lub pracowania. Najpewniej funkcjonowały też górne piętra, wydzielone stropami podpieranymi przez słupy po których pozostały otwory w ziemi oraz kamienne ścianki działowe. Po zachodniej stronie głównego pomieszczenia, w przyziemiu znajdowało się przejście do wydłużonej komory, czy też galerii w grubości muru, której północna część na końcu wyraźnie się rozszerzała do walnego w planie małego pomieszczenia. Po południowej stronie głównego pomieszczenia kolejne przejście łączyło się z następną galerią o szerokości 1,1-1,2 metra, na wschodzie łukowato wydłużoną na 4,1 metra, a na zachodzie przechodzącą w schody wiodące na górne kondygnacje. Gdy przebite zostało drugie, południowe wejście do brocha, znalazło się one dokładnie naprzeciwko wspomnianego wejścia do galerii, z którym zostało połączone. Galeria przykryta była na wysokości około 1,9 metra zachodzącymi na siebie kamiennymi płytami, co zarazem wskazywałoby na funkcjonowanie nad nią drugiej kondygnacji galerii. Schody wiodące na piętro posiadały kilkanaście stopni i kończyły się na wysokości około 2 metrów, gdzie prawdopodobnie zaraz obok znajdowało się szerokie przejście na poziom głównego pomieszczenia drugiej kondygnacji.
Stan obecny
Mury brocha Yarrows, choć od chwili pierwszych badań na przełomie XIX i XX wieku uległy częściowej degradacji, wciąż są relatywnie dobrze zachowane do wysokości około 1,8 metra. Układ przyziemia wraz z dwoma wejściami, komorami w grubości murów i sąsiednimi zabudowaniami wciąż jest jeszcze czytelny, choć pierwotne warunki terenowe wokół zabytku uległy zmianie, i dziś woda jeziora Loch of Yarrows podmywa relikty zabudowań od wschodu i południa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
MacKie E.W., The roundhouses, brochs and wheelhouses of Atlantic Scotland c. 700 BC – AD 500. Architecture and material culture. Part 1: the Orkney and Shetland Isles, Oxford 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Third report and inventory of monuments and constructions in the county of Caithness, Edinburgh 1911.