Whitslaid – wieża mieszkalna

Historia

   Dobra Whitslaid od drugiej połowy XIV wieku należały do rodu Lauderów. Pierwszy znany członek tej rodziny, Alan de Lawedir, uzyskał w 1369 tytuł bajlifa, zaś w 1371 roku otrzymał od króla Roberta II potwierdzenie swych przywilejów i majątku, przy czym pierwszy z powyższych aktów miał być wystawiony w starym dworze Whitslade, nie wiadomo jednak czy odnosiło się to do murowanej wieży mieszkalnej. Bardziej prawdopodobne, iż wzniesiona została ona dopiero na przełomie XV i XVI wieku. Kolejne pokolenia Lauderów mieszkały w Whitslaid  do 1662 roku, kiedy to Gilbert Lauder sprzedał wieżę Johnowi Peterowi. Być może to właśnie ten nowy właściciel wieży dokonał jej przebudowy, modernizując pierwotne przykrycie do formy dwuspadowego dachu. Nie wiadomo jak długo wieża pełniła funkcje rezydencjonalne, z pewnością w drugiej połowie XIX wieku znajdowała się już w ruinie.

Architektura

   Wieżę wzniesiono na wschodnim brzegu rzeki Leader Water, na niewielkim wywyższeniu terenu o spłaszczonym szczycie i dość stromych stokach, przechodzących na północy w głęboki wąwóz. Była to niewielka budowla na planie czworoboku o długości dwóch boków wynoszącej 12,2 metra i dwóch kolejnych 9,7 metra.
   Wejście do wieży przebito w ścianie północnej, w grubym na 2,1 metra murze. Wiodło ono do niewielkiej sieni, a następnie do przykrytej kolebką, ciemnej, doświetlanej tylko jednym południowym otworem komory przyziemia, zapewne przeznaczonej do celów gospodarczych (spiżarnia, skład). W grubości muru północnego umieszczono także prosty bieg schodów, zakręcający w narożniku północo – wschodnim i prowadzący do sali na pierwszym piętrze.
   Tradycyjnie dla szkockich wież mieszkalnych na pierwszym piętrze mieściło się główne pomieszczenie dzienne o reprezentacyjnym charakterze (hall). Oświetlane nieco większymi oknami z dwóch lub trzech stron, pomieszczenie to ogrzewane było kominkiem znajdującym się w ścianie północnej. Ponadto blisko narożnika południowo – zachodniego, we wnęce utworzonej w murze funkcjonowała latryna, z ujściem zlokalizowanym na zewnątrz, blisko gruntu. W pobliżu znajdowała się również w grubości muru spiralna klatka schodowa prowadząca w górę. Trzecią kondygnację najpewniej zajmowała prywatna komnata mieszkalna, ponad którą pierwotnie znajdowało się przedpiersie z chodnikiem straży, być może otaczające typowe dla szkockich wież poddasze.

Stan obecny

   Wieża jest dziś częściowo zachowaną ruiną, przetrwałą do wysokości pierwszego piętra i sięgającą maksymalnie 7-8 metrów wysokości. W najgorszym stanie znajduje się obecnie ściana północna, w dużej części zawalona i odsłaniająca schody w grubości muru oraz sklepienie przyziemia. W górnych partiach wieży wciąż widać efekty nowożytnych przekształceń, które doprowadziły do usunięcia przedpiersia i przykrycia całości dwuspadowym dachem opartym na trójkątnych szczytach.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.

MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 5, Edinburgh 1892.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Sixth report and inventory of monuments and constructions in the county of Berwick, Edinburgh 1915.