Historia
Baronia Vayne (Fearn) w początkach XV wieku znalazła się w rękach rodu Lindsay. Wznieśli oni na jej ziemiach swą siedzibę, jednak do budowy murowanej wieży mieszkalnej doszło zapewne dopiero w drugiej połowie XVI wieku. W bliżej nieznanym okresie XVII wieku Lindsayowie sprzedali Vayne rodzinie Southesk. Z pewnością miało to miejsce przed 1678 rokiem, kiedy to nowi właściciele umieścili na budowli swoje kartusze herbowe z datą i zapewne dokonali jakiś przekształceń wieży. Nie wiadomo do kiedy Vayne pełniło funkcje rezydencjonalne, na pewno w XIX wieku znajdowało się już w stanie zaawansowanej ruiny.
Architektura
Vayne wzniesiono na północnym brzegu rzeki Noran Water, jako klasyczną budowlę wieżową na planie litery Z. Składała się więc ona z głównego, środkowego bloku na planie prostokąta o wymiarach 12,4 x 7,7 metra, do którego narożnika północno – wschodniego dostawiono kwadratowe w planie skrzydło o długości boków wynoszącej 7 metrów, a do narożnika południowo – zachodniego skrzydło cylindryczne o średnicy 6,4 metra. Układ uzupełniła obła wieżyczka schodowa wciśnięta w kąt między głównym blokiem a skrzydłem czworobocznym oraz druga obła wieżyczka w kącie utworzonym między głównym blokiem a skrzydłem cylindrycznym, przy czym ta druga była podwieszona.
Nietypowym rozwiązaniem w Vayne było umieszczenie aż dwóch wejść. Jedno prowadziło do skrzydła cylindrycznego od jego strony wschodniej, drugie zaś do głównego bloku wieży, od południa. Obydwa znajdowały się na poziomie gruntu, więc względy obronne nie odgrywały już większej roli, nie umieszczono ich też w miejscach które mogły być flankowane bocznymi otworami strzeleckimi. Cechą charakterystyczną Vayne było także mocne wysunięcie obu bocznych skrzydeł, tak że północno – wschodnie mogło się komunikować z głównym blokiem jedynie dzięki wieżyczce schodowej, a południowo – zachodnie połączone było dość długim korytarzem.
Wewnątrz wszystkie pomieszczenia przyziemia były podsklepione i dobrze skomunikowane. Oprócz wspomnianych dwóch wieżyczek schodowych kolejna spiralna klatka schodowa znajdowała się w grubości muru narożnika północno – zachodniego głównego skrzydła, gdzie łączyła komorę gospodarczą, zapewne piwniczkę z winem, z aulą na piętrze. Ponadto w przyziemiu znajdowała się jeszcze większa komora we wschodniej części głównego skrzydła oraz krótki korytarz po stronie południowo – zachodniej łączący się ze skrzydłem cylindrycznym. Wszystkie te pomieszczenia oświetlane były małymi, rozglifionymi do wnętrza otworami. Na pierwszym piętrze głównego skrzydła tradycyjnie musiała się znajdować aula (hall), natomiast pomieszczenia bocznych skrzydeł oraz całość drugiego piętra wypełniały prywatne pomieszczenia mieszkalne.
Stan obecny
Vayne na skutek rozbiórek prowadzonych przez okoliczną ludność chcącą pozyskać materiał budowlany jest dziś daleko posuniętą ruiną. W najlepszym stanie, miejscami do pełnej wysokości zachowało się północno – wschodnie skrzydło czworoboczne wraz z wieżyczką schodową i wschodnią ścianą głównego bloku wieży. Pozostałe partie widoczne są tylko na poziomie przyziemia z jedynie fragmentami murów obwodowych sięgającymi pierwszego piętra. Wewnątrz sklepienia uległy zawaleniu i zarośnięciu roślinnością. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.