Historia
Grobowiec zwany Unstan, usytuowany na Mainland, głównej wyspie archipelagu Orkadów, wzniesiono około 2500 roku p.n.e. Wzniosła go wczesnorolnicza społeczność żyjąca w pobliżu jezior Stenness i Harray, która w pobliżu skonstruowała także wiele innych sakralnych i świeckich budowli. Społeczność ta musiała mieś już rozwinięty rytuał pogrzebowy i odpowiednie ceremonie, które przeprowadzano wykorzystując między innymi odnajdywaną później ceramikę, narzędzia i pozostałości pokarmu. O wadze budowli świadczył wysiłek jaki musiano włożyć w trakcie jej wznoszenia, a także fakt, iż grobowiec wykorzystywany był przez co najmniej kilka pokoleń, nawet w epoce brązu przez ludność kultury pucharów dzwonowatych.
Architektura
Grobowiec usytuowano na nisko położonym gruncie wysuniętego ku jeziorowi Loch of Stenness cypla. Tworzył go kopiec ziemi i drobnych kamieni (cairn) usypany na planie koła o średnicy około 13 metrów, pierwotnie oblicowany po krawędzi układanymi na sucho kamieniami. Konstrukcję całej budowli wzmocniono poprzez umieszczenie wewnątrz jeszcze dwóch kolistych w planie rzędów kamieni, także ułożonych bez użycia zaprawy.
Bardzo wąskie wejście do wnętrza umieszczono po stronie wschodniej. Wiodło ono niskim korytarzem o szerokości od 0,4 do 0,7 metra i długości 6,5 metra, do usytuowanej pośrodku kopca komory grobowej. Nietypowo przejście z korytarza wiodło nie do końca komory, ani do środkowej części jej dłuższego boku, jak to najczęściej praktykowano, ale do południowej partii ściany wschodniej. Komora była w planie nieregularna, choć zbliżona do wydłużonego prostokąta o długości około 6,6 metra na linii północ – południe i niecałych 2 metrów na linii wschód – zachód. Jej wysokie na co najmniej 2,1 metra wnętrze podzielone zostało parami wąskich, wysokich kamiennych płyt na pięć przestrzeni, połączonych ze sobą przejściami pozostawionymi pośrodku płyt, a skrajna część południowa mogła być dodatkowo podzielona jeszcze jednym poprzecznym kamieniem. Co więcej dwie skrajne przestrzenie prawdopodobnie dzielone były horyzontalnie kładzionymi płaskimi kamieniami na dwie kondygnacje. W połowie środkowej przestrzeni umieszczono niskie przejście o szerokości na 0,4 metra do kolejnej, bocznej komory o wielkości 1 x 1,4 metra. Być może umieszczone w niej dwa szkieletowe pochówki, należały do znaczniejszych osób niż te złożone w głównej komorze.
Ściany wszystkich komór wzniesiono z wielką starannością, nie jak to najczęściej bywało z wielkich kamiennych płyt, ale z mniejszych, wąskich kamieni układanych dłuższymi stronami horyzontalnie. Większymi kamieniami zamknięto jedynie skrajne przestrzenie głównej komory od północy i południa oraz tył komory zachodniej. Posadzkę pierwotnie tworzyła biała glina.
Stan obecny
Unstan znajduje się dziś, dzięki przeprowadzonym pracom rekonstrukcyjnym, w stanie zbliżonym do pierwotnego. Widoczny jest kopiec (cairn) przykrawający korytarz wejściowy i wewnętrzne komory, obecnie zwieńczone dla bezpieczeństwa betonowym stropem. Istnieje możliwość wejścia do środka celem zobaczenia starannie zbudowanych ścian oraz w większości zachowanych podziałów głównej komory na mniejsze przestrzenie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Castleden R., Neolithic Britain: New Stone Age sites of England, Scotland and Wales, London 1992.
Clouston R. S., Notice of the excavation of a chambered cairn of the Stone Age, at Unstan, in the Loch of Stennis, Orkney, „Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland”, vol. 19, 1885.
Noble G., Neolithic Scotland. Timber, Stone, Earth and Fire, Bodmin 2006.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.