Historia
Wieża mieszkalna Toward zbudowana została w połowie lub pod koniec XV wieku, na ziemiach półwyspu Cowal, który już od wczesnego średniowiecza należał do szkockiego klanu Lamont. Prawdopodobnie to przedstawiciele tego rodu ufundowali Toward, leżące w strategicznie istotnym miejscu, naprzeciwko zatoki i cieśniny Rothesay, co pozwalało kontrolować ważną w średniowieczu komunikację wodną. W 1472 roku John Lawmond (Lamont) otrzymał królewski przywilej utworzenie baroni Inveryne, co zapewne miało także związek z budową murowanej siedziby w Toward.
W XVI wieku Toward wciąż służyło kolejnym pokoleniom klanu Lamont, uzyskało także status głównej siedziby wodzów tegoż rodu, którzy pod koniec tamtego stulecia dokonali przebudowy zabudowań sąsiadujących z wieżą, wznosząc nowe murowane konstrukcje otaczające dziedziniec. W 1535 roku sir John powiększyć miał miejscowe dobra za sprawą zakupów od szkockich królów i podejmować królową Marię w trakcie jej wizyty w 1563 roku. Od 1579 do 1614 roku wodzem klanu był James Lamont, którego inicjatywą była zapewne większość prac związanych z przebudową. Kolejne mniejsze modyfikacje mogły być wprowadzane także na początku XVII stulecia w czasach jego syna, sir Colla.
Rozwój Toward zatrzymany został na skutek konfliktów jakie wybuchły na początku czasów nowożytnych z napływającymi do Cowal Campbellami. Ich kulminacją był najazd Campbellów z 1646 roku, w trakcie którego po kilku dniach oblężenia garnizon wieży poddał się. Pomimo zawarcia umowy o kapitulacji Campbellowie zmasakrowali wszystkich mieszkańców Toward, a 36 ocalałych przetransportowali do zamku Doonon, gdzie mieli zostać powieszeni, a część z nich nawet zakopana żywcem. Po tych wydarzeniach wieża mieszkalna Toward została porzucona, Lamontowie zaś przenieśli się do Ardlamont. Nie podjęli próby odbudowy, mimo że okoliczne dobra zostały im zwrócone wraz z egzekucją Archibalda Campbella, markiza Argyll.
Architektura
Toward usytuowane zostało na wzniesieniu w południowej części półwyspu Cowal, blisko wybrzeża zatoki Rothesay. W najbardziej na południe wysuniętej części grzbietu wzgórza, od zachodu sąsiadującego z płynącym ku zatoce strumieniem, wzniesiona została wieża mieszkalna, zbudowana na rzucie prostokąta o wymiarach 11,8 x 8,8 metra z dłuższymi bokami mniej więcej na linii wschód – zachód (możliwe iż w północno – wschodnim narożniku znajdował się mały ryzalit, w takim wypadku wieża posiadałaby w planie kształt litery L). Wewnątrz grubych na 1,7 metra murów, prawdopodobnie mieściła ona cztery kondygnacje, z których dwie najniższe przykryte były sklepieniami kolebkowymi a górne piętra płaskimi stropami. Wejście do niej umieszczono w ścianie wschodniej, blisko narożnika, ze względów obronnych na poziomie pierwszego piętra, na wysokości około 3,6-4,6 metra. Dodatkowo było ono zamykane ryglem blokowanym w otworze w ścianie. Zwieńczenie wieży najpewniej miało formę przedpiersia osadzanego na wysokości 13 metrów na rzędzie kamiennych konsol. Prawdopodobnie dzięki pozostawionym otworom tworzyły one machikuły.
Najniższa kondygnacja, ciemna i dostępna jedynie z góry, pełniła wyłącznie funkcje spiżarni. Jej wnętrze dzieliło się na dwie podsklepione komory: mniejszą zachodnią, oraz większą wschodnią. Co więcej zachodnia podzielona była na część położoną niżej o około 1,8 metra i część wyżej umieszczoną, dostępną z góry po stopniach spiralnej klatki schodowej, przy czym niższa, południowa część otrzymała wydzielone stropem półpiętro. Wschodnia komora przyziemia znajdowała się na poziomie niższej części zachodniego pomieszczenia z którym połączona była przejściem. Przejście funkcjonowało też między obiema komorami na wysokości wyższej części, ale do komunikacji musiały dodatkowo służyć stopnie niwelujące różnicę poziomu. W grubości muru wschodniego znajdowała się latryna, zaś w północnej ścianie umieszczono przejście, być może prowadzące do ryzalitu wieży.
Pierwsze piętro tradycyjnie dla szkockich wież mieszkalnych zajmowała aula (hall), czyli komnata dzienna o reprezentacyjnym charakterze. Była ona oświetlana większymi oknami (niektórymi z bocznymi, kamiennymi siedziskami), przypuszczalnie ogrzewana kominkiem i wyposażona w latrynę wbudowaną w ścianę południową. Podobnie jak przyziemie była przykryta sklepieniem kolebkowym. Drugie piętro zajmowane było przez komnatę mieszkalną o bardziej prywatnym charakterze. Wiadomo o nim jedynie że było wyposażone w okno z bocznymi kamiennymi siedziskami we wnęce okiennej. Powyżej mogła znajdować się jeszcze jedna podobna kondygnacja.
Po północnej stronie wieży na grzbiecie wzniesienia rozciągał się otoczony murem dziedziniec o wymiarach około 22 x 16 metry. Jego zabudowa i obwarowania pierwotnie zapewne były konstrukcji drewnianej, na murowane wymienione zostały w XVI wieku. Podłużny budynek tworzył długą kurtynę wschodnią, natomiast nieco krótszy znajdował się od czoła i był przedzielony przejazdem bramnym, zaopatrzonym w ozdobny portal zewnętrzny o półkolistej, osadzonej na wspornikach archiwolcie dekorowanej szachownicą i ornamentem sznurowym. Portal wysunięty został ku północy w płytkim ryzalicie, dzięki czemu po jego bokach możliwe było umieszczenie dwóch otworów strzeleckich. Przejazd bramny, szeroki na 1,9 metra i wysoki na 2,7 metra, flankowany był dwoma pomieszczeniami, z których zachodnie w 1/3 zajęte było przez okazałe, podsklepione palenisko. Pełniło ono rolę piekarni, kuchni lub browaru. Na pierwszym piętrze skrzydła, nad bramą przypuszczalnie znajdowała się kaplica. Zachodnia część dziedzińca zamknięta była prostą kurtyną muru.
Budynek wschodni był trójprzestrzenny na poziomie przyziemia z dużym pomieszczeniem pośrodku i dwoma mniejszymi na krańcach. Największą izbę zajmowała nowa aula lub kuchnia, wyposażona w kominek – palenisko o szerokości 3 metrów, wysunięty ryzalitowo z elewacji wschodniej oraz umieszczone po przeciwnej stronie półki ścienne. W pomieszczeniu północnym, będącym albo kuchnią albo pomocniczą izbą gospodarczą znajdował się kolejny kominek oraz liczne wnęki ścienne pełniące rolę półek. Mieściła się tam także boczna furta prowadząca nad skarpę wzniesienia, skąd zapewne ścieżka pierwotnie prowadziła do przystani w zatoce. Co ciekawe dzięki wysunięciu kominka środkowego pomieszczenia przed elewację, w jego narożnikach można było umieścić otwór flankujący podejście do wspomnianej furty. Na pierwsze piętro budynku zapewne prowadziły spiralne schody umieszczone w północnej części ściany zachodniej.
Stan obecny
Wieża Toward znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny, częściowo przebudowanej w XVI/XVII wieku (ościeża okienne). Do poziomu konsol przedpiersia przetrwała jedynie duża część ściany południowej oraz fragment muru wschodniego z portalem wejściowym. Pozostałe fragmenty wieży sięgają maksymalnie wysokości pierwszego piętra. W jeszcze gorszym stanie znajdują się XVI-wieczne zabudowania zgrupowane wokół dziedzińca przy wieży. Pośród nich wyróżnia się portal dawnej bramy wjazdowej oraz skrzydło wschodnie z boczną furtą.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Monuments, volume VII, Mid Argyll and Cowal, Edinburgh 1992.