Historia
Torthorwald prawdopodobnie powstało w XII wieku jako nieduży gródek stożkowaty (motte and bailey), posiadający swą nazwę od niejakiego Thorolda. Pierwsze poświadczone źródłowo informacje o miejscowej siedzibie zaczęły się pojawiać pod koniec XIII wieku. Była ona wówczas w posiadaniu Davida de Torthorwalda. Zarówno on jak i jego synowie, James i Thomas, popierali Anglików w trakcie wojny o pierwszą szkocką niepodległość, co przypłacili życiem w trakcie działań militarnych. Torthorwald przeszło wówczas na własność siostry Jamesa i Thomasa, Isobel, a poprzez jej małżeństwo w 1321 roku na ród Kirkpatricków. W 1326 roku potwierdzenie własności uzyskał Humphrey de Kirkpatrick, który przypuszczalnie był fundatorem murowanej wieży mieszkalnej na miejscu starszego gródka.
W 1425 roku Torthorwald przeszło na ręce Williama Carlyle, ponownie za sprawą koligacji małżeńskich. Nowy właściciel gruntownie przebudował wieżę oraz jej otoczenie, wznosząc kamienny mur wokół dziedzińca z cylindryczną wieżą, pogrubiając ściany samej wieży mieszkalnej (ściana północna została wzniesiona od podstaw) i zakładając w niej sklepienia. W Thortowald mieszkał do około 1463 roku, po czym nastąpił jego syn, John Carlyle, który jako pierwszy w 1473 roku otrzymał godność lorda Carlyle of Torthorwald. W 1501 roku wnuk Williama otrzymał od władcy potwierdzenie własności Thortowald.
W 1544 roku Thortowald stało się obiektem rodzinnego konfliktu pomiędzy Michaelem Carlyle a wdową po Jamesie Carlyle a zarazem szwagierką Michaela. Janet została wówczas usunięta przez szwagra, co pociągnęło za sobą interwencję królewską, zaś w 1547 roku borykający się z kłopotami finansowymi Michael oddał Thortowald w zastaw Anglikom. Wieżę odzyskano już rok później dzięki zaangażowaniu się lorda Maxwella, lecz Michael zmuszony został do oddania Thortowald w 1573 roku swemu synowi, także o imieniu Michael, co kontestowane było przez córkę jego drugiego syna. Sprawy uległy jeszcze większej komplikacji dwa lata później, gdy regent Morton zignorował sprzedaż wieży Michaelowi i przyznał opiekę nad ziemiami i baronią Carlyle (w tym Thortowald) Georgeowi Douglasowi z Parkhead. Michael odmówił wyprowadzki, a w 1580 roku, kiedy Morton utracił władzę, opuszczenia Thortowald odmówił tym razem Douglas z Parkhead, przez co został wyjęty spod prawa. Dwunastoletni rodzinny spór prawny zakończony został dopiero w 1587 roku, kiedy Elizabeth Carlyle poślubiła Jamesa Douglasa z Parkhead.
Na przełomie XVI i XVII wieku właściciele Thortowald nadal często się zmieniali. W 1622 roku ostatecznie znalazło się w rękach Douglasów z Drumlanrig, którzy mogli zamieszkiwać wieżę aż do początku wojen z lat czterdziestych XVII wieku. Biorąc pod uwagę te i późniejsze zmiany własności do końca XVII stulecia Thortowald znajdowało się w złym stanie, choć prawdopodobnie nie zostało zniszczone na skutek działań wojennych, a jedynie zwykłych zaniedbań. Z pewnością w XVIII wieku wieża była już opuszczoną ruiną.
Architektura
Wieżę mieszkalną zbudowano na łagodnym stoku niewysokiego wzniesienia. Była ona włączona w obwód muru i starszych obwałowań w skład których prawdopodobnie wchodziła także mniejsza, narożna, cylindryczna wieża południowo – zachodnia. Przekop szeroki był zwłaszcza po stronie północnej, gdzie osiągał znaczną głębokość 4,5 do 6 metrów. Na wschód i północ od wieży wydzielony był nieduży dziedziniec, chroniony od wschodu przekopem przez który przepływał strumień. Całe założenie miało w planie wymiary około 56 x 40 metrów, wjazd zaś w jego obręb najpewniej prowadził przerwą w ziemnym wale po stronie południowej.
Sama wieża otrzymała w planie kształt czworoboku, w XV wieku o wymiarach 17,2 x 11,9 metra i grubości murów 2,8 metra, choć początkowo miała około 14,5 x 13 metrów. W trakcie przebudowy jej mury w dolnej partii zostały pogrubione, zwłaszcza wewnątrz budowli, a w górnej części całkowicie przebudowane. Wieżę przedłużono również ku północy oraz podsklepiono. O ile starsza część wzniesiona została z mniejszego, nieobrobionego kamienia, to późniejsze partie wzniesiono z większych, dokładnie opracowanych bloków. Wejście do wieży najpewniej znajdowało się na poziomie przyziemia, pośrodku ściany północnej, choć główny otwór wejściowy znajdować się mógł w ścianie wschodniej, gdzie prowadził na poziom półpiętra.
Wnętrze wieży podzielono na dwie główne podsklepione kondygnacje, ponad którymi pierwotnie wznosiło się jeszcze jedno piętro, zapewne przykryte drewnianym stropem. Najniższą kondygnację przykryto na wysokości 4,6 metra półkolistą kolebką, co pozwoliło na wydzielenie tam jeszcze dodatkowego półpiętra. Druga z głównych kondygnacji zwieńczona została wysoką na 7,5 metra ostrołuczną kolebką. Prowadził do niej z poziomu półpiętra prosty bieg schodów w grubości muru południowego, wyżej przechodzący w spiralną klatkę schodową. Druga spiralna klatka schodowa znajdowała się w narożniku północno – wschodnim, ale wiodła jedynie na pierwsze piętro.
Najniższa kondygnacja wraz z jej półpiętrem podzielona była na dwa pomieszczenia, po jednym większym na południu i po jednym mniejszym po stronie północnej. Wszystkie one z powodu słabego oświetlenie musiały pełnić funkcje magazynowo – gospodarcze. Pierwsze piętro choć doświetlane było przede wszystkim wąskimi szczelinami osadzonymi w głębokich wnękach i rozglifionymi do wnętrza, tradycyjnie pełniło rolę reprezentacyjnej auli (hall). Ogrzewał ją kominek osadzony w ścianie południowej. Najwyższa kondygnacja musiała mieścić komnatę mieszkalną o bardziej prywatnym charakterze.
Stan obecny
Wieża znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny, z której przetrwała przede wszystkim południowa część i duża część ściany wschodniej i zachodniej, przy czym nie licząc jednego narożnika wszystkie one sięgają do poziomu sklepienia drugiego piętra. Niestety w dużej części zanikowi uległa ściana północna wieży, której jeden z narożników uległ zawaleniu w latach 90-tych XX wieku. Nie przetrwały także kamienne obwarowania wokół wieży a obwałowania ziemne są relatywnie słabo widoczne, zwłaszcza na południu i zachodzie, gdzie zniszczyła je uprawa rolna.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Seventh report with inventory of monuments and constructions in the county of Dumfries, Edinburgh 1920.
Strona internetowa thecastleguy.co.uk, Torthorwald Castle.