Historia
Zamek Tioram najprawdopodobniej zbudowany został w XIII wieku, podobnie jak zbliżone do niego pod względem architektonicznym warownie Mingarry czy Kismul. Nie ma pewności kto był jego fundatorem, przypuszcza się jedynie, iż mogli to być przedstawiciele klanu Ruaidhrí, potomkowie Ruaidhrígo mac Raghnailla, jednej z najważniejszych postaci zachodnich wysp Szkocji pierwszej połowy XIII wieku. W źródłach pisanych zamek po raz pierwszy odnotowany został dopiero w dokumencie króla Robert II z 1372 roku.
Około połowy XIV wieku Tioram należeć miało do Amy MacRuary, żony Johna, siódmego lorda Isles, z którym rozwiodła się by mógł poślubić drugą córkę króla Roberta. Miejscowa tradycja właśnie jej przypisywała budowę zamku, w rzeczywistości jednak został on w tym okresie jedynie przebudowany, głównie celem polepszenia surowych warunków mieszkalnych. Wewnątrz starszego obwodu murów wzniesiono wieżę mieszkalną, a kurtyny podwyższono. Po śmierci Amy MacRuary zamek przeszedł na własność jej syna Ranalda, co we wspomnianym powyżej 1373 roku potwierdził król Robert II. Ranald był pierwszym który tytułował się wodzem klanu MacDonaldów z Clanranald, zaś Tioram stanowiło jego i jego potomków główną siedzibę.
W XV i XVI wieku członkowie klanu Clanranald uwikłali się w serię konfliktów ze szkockimi monarchami, próbując utrzymać niezależność jaką zachodnie wyspy cieszyły się od czasów wczesnego średniowiecza. Sam zamek Tioram szczęśliwie unikał większych działań militarnych aż do 1554 roku. Wówczas to połączone siły morsko – lądowe regentki Marii de Guise obległy zamek próbując złamać opór MacDonaldów. Pomimo ostrzału prowadzonego z łodzi Archibalda Campbella, earla Argyll, oraz z dział ustawionych na lądzie, zamkowy garnizon nie poddał się, zwłaszcza iż królewskie posiłki pod wodzą Gordona, earla Huntly, nie zdołały dotrzeć do Tioram.
W XVII wieku MacDonaldowie z Clanranald co najmniej w dwóch etapach przebudowali Tioram (na początku stulecia i w latach 80-tych), skupiając się głównie na poprawie warunków rezydencjonalnych i zwiększeniu przestrzeni mieszkalnej. Był to okres gdy z powodu zwycięstwa w Szkocji reformacji klany z górskich i wyspiarskich rejonów kraju dla odmiany zaczęły wspierać prokatolickich szkockich monarchów. MacDonaldowie walczyli między innymi w trakcie kampanii Jamesa Grahama, markiza Montrose, ostatecznie zakończonej klęską w 1645 roku, co przypłacili konfiskatą swych dóbr, w tym także Tioram. Zamek odzyskali dopiero po formalnym poddaniu się sir Archibaldowi Campbellowi, markizowi Argyll, choć jeszcze w 1651 roku Tioram okupowane było przez angielskie oddziały Cromwella, a w 1692 roku przez wojska rządowe. Na skutek tego zabudowania zamkowe podupadły, zaś ostatecznym ciosem dla Tioram było w 1715 roku podpalenie, co ciekawe spowodowane na rozkaz Alana Ranalda, który nie chciał by po upadku powstania jakobickiego siedziba klanu wpadła w ręce jego wrogów.
Architektura
Zamek zbudowany został na małej skalistej wyspie usytuowanej na Loch Moidart, po północno – wschodniej stronie ujścia rzeki Shiel. Stały ląd najbliżej sąsiadował z wyspą po stronie wschodniej, tak że być może nawet w średniowieczu gdy poziom wód był wyższy, w chwilach odpływu lub wielkich susz można się na nią było dostać suchą nogą. Tioram zajął zachodnią, najwyższą część wyspy, od północy i zachodu ograniczoną stromymi, skalistymi skarpami, a od południowego – wschodu opadającą dość łagodnym stokiem aż do plaży zdatnej do przybijania łodzi. Mały fragment takiej plaży znajdował się również po zachodniej stronie zamku, gdzie pomiędzy dwoma blokami skał utworzył się teren zdatny do funkcjonowania małej przystani. Na wschodnią część wyspy otwierał się on rozpadliną, która mogła pełnić rolę przekopu chroniącego zamek od południa.
W swej najstarszej formie zamek składał się z nieregularnego w planie pięcioboku utworzonego przez obwód masywnych murów obronnych, dostosowanych do formy terenu skalistego podłoża. Zostały one zwieńczone prostym przedpiersiem z krenelażem oraz zaopatrzone w chodnik straży uformowany z odsadzki muru, przy czym w bliżej nieznanym okresie, prawdopodobnie w XIV wieku, kurtyny podwyższono, stary krenelaż zamurowano i utworzono nowe blankowanie. Liczne otwory przebite w dolnych partiach przedpiersia wskazywałyby, iż od najbardziej zagrożonych stron osadzano na nim również drewniane ganki hurdycji. Ponadto w kilku miejscach muru przebito otwory wylotowe będące ujściami latryn.
Bramę utworzono pośrodku krótkiej kurtyny północno – wschodniej. Był to mały i wąski przejazd utworzony w grubości muru, pozbawiony bardziej wyszukanych zabezpieczeń. Jedynie bezpośrednio nad nim, po podwyższeniu kurtyn około XIV wieku, podwieszono na kamiennych konsolach wykusz. Dodatkowo po stronie południowej w murze przebita była pierwotnie mała furta ułatwiająca komunikację z plażą i przystanią po zachodniej stronie zamku.
Dziedziniec zamkowy był bardzo nierówny, zwłaszcza część położona za bramą usytuowana była kilka metrów niżej od części zachodniej i południowej. Nierówności te musiano pokonywać po stopniach lub drewnianych schodach, także schody utworzone w grubości kurtyny północno – zachodniej prowadziły na chodnik straży w koronie murów. Pierwotna zabudowa mieszkalna zamku musiała być drewniana, przystawiona do wewnętrznych elewacji kurtyn. Dopiero w drugiej połowie XIV wieku w zachodni narożnik dziedzińca wstawiona została murowana wieża mieszkalna. Mieściła ona sklepione kolebkowo przyziemie, trzy górne kondygnacje rozdzielone płaskimi stropami oraz poddasze, pomiędzy którymi komunikację zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w zaokrąglonym narożniku zamku.
Stan obecny
Zamek jest dziś wyjątkowo malowniczo usytuowaną ruiną o w pełni zachowanym XIII-wiecznym obwodzie murów (sto lat później podwyższanym). W ich wnętrzu znajdują się zrujnowane zabudowania mieszkalne, w zdecydowanej większości będące efektem prac budowlanych z XVII wieku, za wyjątkiem XIV-wiecznej wieży mieszkalnej (podwyższonej i przekształconej w okresie nowożytnym). W latach 90-tych XX wieku prywatny inwestor planował odbudować zabudowania mieszkalne zamku, lecz projekt ten nie został zaaprobowany przez Historic Scotland, organizację rządową zajmującą się ochroną architektonicznego dziedzictwa Szkocji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.