Historia
Kościół w Thurso ufundować miał w latach 20-tych XIII wieku biskup Caithness, Gilbert Murray, choć niewielkie prezbiterium, początkowo funkcjonujące jako samodzielna budowla, mogło zostać wzniesione już w XII wieku. Kościół z pewnością był przebudowywany i powiększany w okresie gotyku, a ostatnie większe prace budowlane prowadzono przy nim około 1632 roku. W XVII wieku część obszernej budowli miał służyć jako sąd i więzienie. Funkcje parafialne świątynia pełniła do 1832 roku, po czym zastąpiona została nowszą budowlą i porzucona.
Architektura
Kościół wzniesiono pośród zabudowań osady Thurso, po zachodniej stronie rzeki, blisko jej ujścia do zatoki o takiej samej nazwie. W swej ostatecznej formie otrzymał on stosunkowo rozwinięty układ, składał się bowiem z jednonawowego korpusu, dużo mniejszego, czworobocznego prezbiterium po stronie wschodniej, dwóch ramion transeptu, niesymetrycznie dostawionych do korpusu od północy i południa, niewielkiej kruchty południowej, kruchty północnej przy transepcie oraz smukłej czworobocznej wieży o wymiarach 4,3 x 4,3 metra, umieszczonej także niesymetrycznie, na styku nawy i prezbiterium, po ich południowej stronie. Całość osiągnęła 24 metry na linii wschód – zachód i 25 metrów z północy na południe na linii transeptu.
Wejście do kościoła umieszczono w zachodniej części ściany południowej. Z powodu obudowania korpusu licznymi aneksami miejsce na większe okno pozostało jedynie w fasadzie zachodniej, tam też przebito gotyckie, ostrołuczne okno wypełnione trójdzielnym maswerkiem. Na transept nawa otwierała się szerokimi, prostymi arkadami, dodatkowo połączona była też, za pomocą ukośnie poprowadzonego przez grubość muru podsklepionego przejścia o długości 2,4 metra, ze spiralną klatką schodową osadzoną w wieży południowej. Ta od strony zewnętrznej zaopatrzona została w dziwne półkoliste wybrzuszenia. Kolejnym niecodziennym sposobem komunikacji w kościele było połączenie zakrzywionym korytarzem południowego ramienia transeptu bezpośrednio z kruchtą, gdzie przy ścianach umieszczono kamienne ławy. Najwięcej światła do kościoła wpadać musiało od południa przez okazałe pięciodzielne okno transeptu, wypełnione przenikającymi się pod skosem i krzyżowo laskami maswerku.
Prezbiterium, choć otrzymało od strony zewnętrznej formę czworoboku, to jego wnętrze na wschodzie zamknięto półkolistą, podsklepioną apsydą, doświetlaną małymi szczelinowymi otworami od wschodu i północy. Od południa w grubym murze prezbiterium przebito otwór który pierwotnie mógł być wejściem dla plebana. Z nawą prezbiterium łączyło się niską, pozbawioną dekoracji, półkoliście zamkniętą arkadą tęczy.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w stanie trwałej ruiny. Poza prezbiterium jest niezadaszony, ale mury obwodowe zachował praktycznie wszędzie do pełnej wysokości. Spośród detali architektonicznych widoczne są maswerki okienne, rzucające się w oczy zwłaszcza w okazałym oknie południowego ramienia transeptu. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 5, Edinburgh 1892.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Third report and inventory of monuments and constructions in the county of Caithness, Edinburgh 1911.