Historia
Wieża mieszkalna w Sauchie zbudowana została w pierwszej połowie XV wieku, prawdopodobnie około 1430 – 1440, z inicjatywy sir Jamesa Schawa, który poślubił dziedziczkę miejscowych dóbr, Mary de Annand. Ród Schaw w połowie XV wieku należał do znacznych szkockich rodzin, syn fundatora wieży (o tym samym imieniu) pełnił nawet funkcję zarządcy pobliskiego królewskiego zamku Stirling, a w 1529 roku Alexander Schaw otrzymał dziedziczny tytuł mistrza królewskiej piwnicy z winem (co pozwoliło umieścić Schawom w herbie wizerunek trzech złotych kielichów).
W pierwszej połowie XVII wieku wieża mieszkalna straciła na znaczeniu, zwłaszcza po wybudowaniu w jej pobliżu nowożytnego budynku mieszkalnego (Old Sauchie House), który zarazem doprowadził do usunięcia zewnętrznych obwarowań wieży. Jako pomocniczy budynek wykorzystywano ją prawdopodobnie do czasów pożaru w połowie XVIII wieku. Niedługo później przejęła ją rodzina Cathcart, zaś w 1826 roku nowymi właścicielami Sauchie zostali Mansfieldowie. W latach 30-tych XX wieku opuszczony został nowożytny dwór, a całość wraz z dawną wieżą mieszkalną opustoszała.
Architektura
Wieża Sauchie zbudowana została z czerwonego piaskowca na planie prostokąta o wymiarach 11,5 x 10,4 metra, z murami obwodowymi o grubości w przyziemiu od 1,8 do 3,3 metra. Wejście do niej utworzono po stronie zachodniej, na poziomie dziedzińca, natomiast komunikację pomiędzy wszystkimi czterema głównymi kondygnacjami zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w grubości muru północno – zachodniego. Wieżę pierwotnie wieńczyło blankowane przedpiersie, osadzone na uskokowych konsolach i przechodzące w narożnikach w obłe, otwarte bartyzany. Przedpiersie ochraniało galerię obronną, która otaczała typowe dla szkockich wież mieszkalnych poddasze, zaopatrzone w komin, dwa schodkowe szczyty i dwuspadowy dach. Charakterystycznym elementem wieży Sauchie była wieloboczna narożna wieżyczka, stanowiąca zakończenie klatki schodowej.
Tuż za wejściem, w grubości muru po prawej stronie, utworzono wnękę dla strażnika lub odźwiernego, zaś po lewej stronie przejście do spiralnej klatki schodowej. Główne pomieszczenie w przyziemiu wieży jak zwykle było przykryte sklepieniem kolebkowym, umieszczonym jednak na tyle wysoko, iż drewnianym stropem wydzielono jeszcze dodatkowe półpiętro. Najniższa kondygnacja z pewnością pełniła rolę spiżarni i magazynu ze studnią przy ścianie południowej i małą piwniczką (lub celą więzienną) w grubości muru zachodniego. Półpiętro natomiast, co niezwykłe, funkcjonowało już jako komnata mieszkalna, oświetlana od południa sporym oknem z bocznymi siedziskami we wnęce i mniejszym oknem wschodnim. Co więcej na poziomie półpiętra w grubej ścianie zachodniej utworzono podłużne pomieszczenie kuchenne z paleniskiem w murze południowym, dostępne jedynie bezpośrednio z klatki schodowej.
Na poziomie pierwszego piętra utworzono komnatę reprezentacyjną (hall) wielkości 7,9 x 5,7 metra. Oświetlały ją okna od południa i wschodu, a ponadto okno zachodnie osadzone w wyjątkowo głębokiej wnęce z bocznymi, kamiennymi siedziskami. Wnęka ta zapewniała także dostęp do komory w grubości muru, prawdopodobnie prywatnej komnatki służącej do odpoczynku od zgiełku uczt w auli. Doświetlały ja dwa małe otwory: jeden skierowany na dziedziniec po stronie zachodniej, a drugi do wnętrza głównej komnaty. Ogrzewanie auli zapewniał profilowany kominek osadzony w ścianie wschodniej, zaś o higienę dbał kamienny zlew zwieńczony łukiem w ośli grzbiet przy ścianie północnej, zaopatrzony w ujście poza wieżę. Ponadto w grubości muru północnego znajdowała się mała komora z latryną, przegradzana drewnianą przegrodą wraz z wejściem z klatki schodowej. Następna latryna umieszczona była w przestrzeni między piętrami, w murze północnym, dostępna bezpośrednio z klatki schodowej.
Komnata na wysokości drugiego piętra była większa od niższych pomieszczeń z powodu cieńszej ściany zachodniej. Była ogrzewana kominkiem i pełniła rolę głównego pomieszczenia mieszkalnego właścicieli wieży. W jej wschodnich narożnikach znajdowały się osadzone w grubości muru komory, z których północna była latryną. Kolejna latryna znajdowała się w zachodniej części ściany południowej. Światło słoneczne wpadało przez okna od północy, wschodu i zachodu, przy czym okno północne zaopatrzono w kamienną misę – zlew. Następna, podobna komnata mieszkalna (pozbawiona jednak komór w grubości murów) znajdowała się na trzecim piętrze, i tak jak dwie niższe przykryta była płaskim, drewnianym stropem. Dodatkową przestrzeń mieszkalną (zapewne przeznaczoną dla służby lub straży) zapewniało poddasze.
Po zachodniej stronie wieży mieszkalnej rozciągał się dziedziniec, u schyłku średniowiecza (prawdopodobnie od drugiej połowy XV wieku) zabezpieczony kamiennym murem obronnym. Przy północnej kurtynie usytuowany był budynek z około 1460 roku mieszczący nową, większą i bardziej reprezentacyjną aulę oraz kuchnię z olbrzymim kominkiem i piecem, a mniejsze zabudowania gospodarcze najpewniej przylegały do kurtyny południowej (stajnie, szopy, spichrze itp.). Najbardziej zagrożoną kurtynę zachodnią, pośrodku której znajdowała się brama wjazdowa, flankowały dwie narożne, półkoliste baszty, a także poprzedzał przekop. Także po jej wewnętrznej stronie, na terenie dziedzińca, znajdował się niewielki budynek, usytuowany prostopadle do skrzydła północnego.
Stan obecny
Wieża oraz niewielkie fragmenty muru obwodowego dziedzińca po stronie północnej i zachodniej wraz ze zrujnowaną basztą narożną przetrwały do dnia dzisiejszego. Niestety wieża jest zaniedbana, jej wnętrze nie jest udostępnione dla zwiedzających, a współczesne poddasze nie dodaje jej uroku. Jej właścicielem jest dziś organizacja Friends of Sauchie Tower, chcąca przeprowadzić gruntowny remont zabytku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.