Saddell – wieża mieszkalna

Historia

   Wieża Saddell zbudowana została na początku XVI wieku, po tym gdy król Jakub IV uczynił z miejscowych dóbr wolną baronię i przekazał ją w 1507 roku, wraz z pozwoleniem na budowę obronnej siedziby,  biskupowi Argyll, Jamesowi Hamiltonowi. Prawdopodobnie przy jej wznoszeniu wykorzystano materiały budowlane ze zrujnowanego pobliskiego opactwa cysterskiego. Przyjmuje się, iż została ukończona około 1512 roku.
   W 1556 roku wieża przekazana została przez biskupa Jamesowi Hamiltonowi, drugiemu earlowi Arran, z powodu długów finansowych tego pierwszego, lecz wkrótce drogą wymiany znalazła się w rękach Jamesa MacDonalda, wodza klanu MacDonaldów z Dunnyveg. W 1559 roku została spalona w trakcie najazdu angielskiego trzeciego earla Sussex na półwysep Kintyre. MacDonaldowie odbudowali ją, wprowadzając zapewne pierwsze zmiany do pierwotnej budowli. Stanowiła ona jedną z ich siedzib do początku XVII wieku, kiedy to odebrał im ją król Jakub VI, przekazując swemu zwolennikowi, Archibaldowi Campbellowi, siódmemu earlowi Argyll.
   W XVII i XVIII wieku wieża wciąż pełniła funkcje mieszkalne, lecz reprezentacyjne pomieszczenia przeniesiono do wygodniejszych nowożytnych zabudowań jakie wyrosły w jej pobliżu. Podupadać zaczęła około lat 70-tych XVIII wieku, na szczęście jednak przed ruiną uratowała ją renowacja przeprowadzona w XIX wieku przez pułkownika MacLeoda Campbella i kolejne prace remontowe mające miejsce tuż przed drugą wojną światową.

Architektura

   Wieżę Saddell wzniesiono w bliskiej odległości od wybrzeża cieśniny Kilbrannan Sound, oddzielającej półwysep Kintyre od wyspy Arran. Po jej wschodniej stronie do cieśniny wpadała mała rzeka Loch Gilp, co prawdopodobnie sprawiało, iż pierwotnie wieża była dość dobrze zabezpieczona barierami wodnymi. Zbudowano ją na planie prostokąta o wymiarach 14,5 x 8,5 metra, z murami grubości w przyziemiu około 1,6 metra, o wysokości 15,5 metra do zwieńczenia blankowanego przedpiersia. Przedpiersie to osadzono na dwóch rzędach masywnych wsporników ułożonych naprzemiennie, w szachownicę, przy czym rząd dolny nie miał znaczenie strukturalnego a jedynie ozdobne. W narożach przedpiersie zaokrąglono do formy otwartych bartyzan, a pomiędzy ich uskokowymi wspornikami pozostawiono otwory pełniące rolę machikuł. Dodatkowa, choć mniejsza bartyzana utworzona została także nad wejściem. Pierwotnie wieża otoczona była kamiennym murem o grubości około 1,4 metra i 3,7 metra wysokości. Wyznaczał on nieduży dziedziniec, do którego zamykana ryglem brama wiodła od południa.
   Portal wejściowy do wieży umieszczony został na poziomie gruntu, mniej więcej w połowie elewacji zachodniej. Zaraz po przekroczeniu krótkiego korytarza wejściowego utworzono pierwsze nietypowe rozwiązanie, mianowicie spiralną klatkę schodową (najczęściej schody umieszczano w narożnikach szkockich wież lub w ryzalitach wysuniętych z czworoboku budowli), doświetlaną od zachodu serią otworów szczelinowych. Łączyła ona wszystkie kondygnacje wieży łącznie z poddaszem, ale za wyjątkiem piwnicy. Ta ostatnia znajdowała się około 1,2-1,5 metra poniżej poziomu gruntu i dostępna była prostym biegiem schodów. Dzieliła się na dwie komory: mniejszą północną i większą południową. Dodatkowo w grubości muru zachodniego, mniej więcej pod wejściem do wieży i spiralną klatką schodową, znajdowała się ciemna cela więzienna o wymiarach 3 x 1,5 metra, dostępna wyłącznie poprzez otwór w podłodze. Piwnicę oświetlały jedynie wąskie, rozglifione do wnętrza szczeliny, dwie w komorze południowej i jedna w komorze północnej. W tej ostatniej znajdowała się także studnia i mała półka ścienna. Przyziemie wieży miało bardzo podobny układ pomieszczeń jak piwnica, było jednak przykryte sklepieniem kolebkowym.
   Pierwsze piętro dzieliło się na pomieszczenie dzienne (hall) w części południowej oraz kuchnię w północnej części wieży, co było podobne do rozwiązań w innych wieżach mieszkalnych tego regionu (np. Little Cumbrae, Law, Fairlie). Kuchnia otrzymała 2,3 metra szerokości i szeroki kominek – palenisko wraz ze zwyczajowym okrągłym piecem chlebowym i różnego rodzaju półkami ściennymi. Dodatkowo w narożniku północno – zachodnim wydzielono nieduże pomieszczenie o nieznanym przeznaczeniu, podobnie jak kuchnia połączone bezpośrednio z klatką schodową. Komnata reprezentacyjna (hall) ogrzewana była własnym kominkiem oraz oświetlana trzema oknami.
   Drugie piętro pierwotnie prawdopodobnie podzielone było na trzy komnaty mieszkalne, każdą ogrzewaną własnym kominkiem. Z wnęki okiennej jednej z nich przejście prowadziło do komory w grubości muru narożnika północno – wschodniego, gdzie znajdowała się latryna. Na południe od niej w grubości muru funkcjonowała kolejna mała komora, doświetlana otworem szczelinowym i wyposażona w ścienną półkę. Główne komnaty oświetlały większe okna, najprawdopodobniej zaopatrzone w głębokich wnękach w kamienne, boczne siedziska. Trzecie piętro otrzymało podobny układ i pełniło podobną funkcję z komnatami o charakterze prywatnych pomieszczeń, najpewniej sypialni. Dodatkową przestrzeń mieszkalną zapewniało także poddasze, otoczone przez wspomnianą galerię obronną schowaną za wysokim na 1,5 metra przedpiersiem.

Stan obecny

   Wieża zachowała się w dobrym stanie, choć powiększeniu uległa większość jej okien, a najbliższe otoczenie wypełniło się zabudową nowożytną (mur z początku XVI wieku zachował się jedynie we fragmencie po stronie południowej, gdzie włączony został w późniejsze budynki). Sporym zmianom uległo również wnętrze wieży, szczególnie na wyższych kondygnacjach, na których zmieniono pierwotny układ pomieszczeń i wymieniano kominki. Obecnie zabytek jest własnością organizacji Landmark Trust i służy pokojami do wynajęcia.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.

Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume I, Kintyre, Glasgow 1971.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.