Historia
Najstarsze zabudowania mieszkalno – obronne wzniesione zostały w Rothesay na przełomie XII i XIII wieku, prawdopodobnie z fundacji Alana, Wysokiego Stewarta króla Wilhelma Lwa. Ta wczesna budowla była co najmniej dwukrotnie oblegana i zdobywana przez Skandynawów z królestwa Man i zachodnich wysp. W związku z jednym z tych wydarzeń, zamek został po raz pierwszy odnotowany w źródłach pisanych w 1230 roku. Zajęty został wówczas przez Uspaka, władcę królestwa Man, lecz napastnicy musieli się wycofać po przybyciu szkockiej floty. Po raz drugi Rothesey zdobyte zostało w 1263 roku, w trakcie kampanii króla Hakona IV zakończonej bitwą pod Largs. Klęska Norwegów, a następnie choroba i śmierć Hakona sprawiły, iż jego następca, Magnus IV, zwarł z królem Aleksandrem III w 1266 roku w Perth pokój, w którym zrzekł się praw do Hebrydów oraz wyspy Man.
Po zajęciu wyspy Isle of Bute wraz z Rothesay przez Szkotów, zamek rozbudowany został o cztery wieże oraz budynek bramny. W takiej formie zdobyty został przez Anglików w trakcie pierwszej wojny o szkocką niepodległość z przełomu XIII i XIV wieku. Co prawda odbiły go szkockie wojska króla Roberta I Bruce w 1311 roku, lecz w 1334 roku ponownie, choć tym razem tylko na rok, zagarnięty został znów przez Anglików.
Wraz z objęciem tronu Szkocji przez dynastię Stewartów w 1371 roku, Rothesay stało się jedną z ulubionych siedzib Roberta II i Roberta III. Od tego czasu najstarszy syn królewskiej rodziny często przyjmował tytuł księcia (diuka) Rothesay. W 1462 roku zamek obronił się przed oddziałami earla Ross, Johna of Islay, lecz pomimo tego postanowiono go wzmocnić na początku XVI wieku. Prace budowlane trwały w czasach króla Jakuba IV i zakończyły się w okresie panowania Jakuba V. Znacznie rozbudowany został wówczas budynek bramny, a mury obwodowe podwyższone.
W 1527 roku zamek wytrzymał oblężenie buntowników Ruthvena, którzy doszczętnie spustoszyli przyzamkową osadę (burgh), lecz już w 1544 roku zdobyty został przez proangielskie siły Matthew Stewarta, earla Lennox, w czasie szkocko – angielskiej wojny zwanej szorstkimi zalotami. W drugiej połowie XVI wieku i w pierwszej połowie XVII wieku nie prowadzono na zamku żadnych znaczniejszych prac budowlanych. W 1650 roku został on zajęty przez angielski garnizon wojsk Olivera Cromwella, który wycofując się jeszcze w tym samym roku wyburzył znaczną część obwarowań i zabudowań zamku. Od tamtego czasu pozostawał on aż do początku XIX wieku w stanie ruiny. Dopiero w latach 1816-1817 z inicjatywy drugiego markiza Bute oczyszczono z gruzu dziedziniec rozpoczęto pierwsze działania renowacyjne, kontynuowane następnie w drugiej połowie XIX wieku.
Architektura
Zamek wzniesiony został w środkowej części wyspy Isle of Bute, w bliskiej odległości od niewielkiej zatoki po stronie północnej, będącej częścią Firth of Clyde. Jako że usytuowano go na równym, płaskim terenie, w pobliżu przepływającej po zachodniej stronie niedużej rzeki, zewnętrzną linię obrony utworzono z dookolnej, nawodnionej fosy. Obwiodła ona zbliżony do koła pierścień muru obronnego (forma rzadko spotykana na terenie Szkocji), otaczającego dziedziniec o średnicy około 43,3 metrów. Pierścień murów wzmocniły cztery, symetrycznie rozstawione, cylindryczne wieże oraz wysunięty w przedpole po stronie północnej prostokątny w planie budynek bramny.
Obwód muru obronnego o grubości wahającej się od 2,4 do 3 metrów i wysokości około 8 metrów, zwieńczony był chodnikiem straży oraz zapewne przedpiersiem z krenelażem, przed którym w otworach w murze montowano drewniany ganek hurdycji. W okresie późnego średniowiecza mur został podwyższany i najpewniej zakończony nowym przedpiersiem, tym razem osadzonym na wysuniętych przed lico ścian konsolach.
Wieże usytuowano po stronie północno – wschodniej, północno – zachodniej, południowo – zachodniej i południowo – wschodniej. Były one znacznie wysunięte przed lico muru obwodowego, tak by można z nich było prowadzić boczny ostrzał przyległych kurtyn, jednak były usytuowane na tyle daleko od siebie, iż obrońcy z jednej wieży nie mogli zapewniać bezpośredniego wsparcia obrońcom na innych wieżach (nie pozwalał na to łuk kurtyn murów). Wejście do każdej z wieży znajdowało się na poziomie gruntu, po stronie dziedzińca, skąd prowadziło do kolistej komory z trzema radialnie rozstawionymi wąskimi i wysokimi otworami strzeleckimi. Powyżej mieściły się jeszcze trzy, rozdzielone płaskimi, drewnianymi stropami kondygnacje, przy czym najwyższa niewiele przewyższała koronę muru obronnego, a po stronie północnej, gdzie sąsiadujący z bramą mur był wyższy, wieże były tej samej wysokości co kurtyny. Część z wież z pewnością pełniła funkcje mieszkalne i była ogrzewana kominkami.
Pierwotny budynek bramny po stronie północnej miał w planie formę czworoboku wysuniętego w stronę fosy przed obwód muru na około 4,9 metra. Mieszczący się w nim przejazd bramny zamykany był dwoma opuszczanymi w prowadnicach bronami oraz wrotami. Przejazd zajmował zachodnią część budynku, we wschodniej natomiast mieściła się nieduża izba przeznaczona dla straży. Oprócz głównej bramy, w zachodniej części obwodu funkcjonowała także mniejsza furta.
W pierwszej połowie XVI wieku brama rozbudowana została do okazałej formy zbliżonej do prostokątnej, wydłużonej w planie wieży mieszkalnej z mniejszym czworobocznym ryzalitem po stronie zachodniej. Została ona zwieńczona podobnie jak podwyższone wówczas mury, przedpiersiem osadzonym na konsolach. W przyziemiu umieszczono szeroki na 3,5 metra, poprzedzony zwodzonym mostem przejazd, celę więzienną dostępną jedynie otworem z góry i izbę dla straży. Na piętrze zaś usytuowano reprezentacyjną aulę o wymiarach 14,9 x 7,5 metra. Ogrzewana była ona kominkiem i połączona z ryzalitem gdzie znajdowały się latryny. Prawdopodobnie jej południowa część wydzielona była ścianką działową tworzącą mniejsze, prywatne pomieszczenie, oświetlane od strony dziedzińca dużym oknem oraz poprzez korytarze w grubości muru obwodowego skomunikowane z przyległymi wieżami, gdzie najpewniej znajdowały się kolejne komnaty mieszkalne. Wejście do auli budynku bramnego od strony dziedzińca prowadziło po szerokich kamiennych schodach. Ponad nią funkcjonowała jeszcze jedna kondygnacja oraz poddasze otoczone galerią obronną.
Zabudowa wewnętrzna zamku co ciekawe nie była ściśle przystawiona do muru obronnego, lecz w większości usytuowana w pewnym od niego oddaleniu, tak by ściany domów mogły być proste. Duża część zabudowań była konstrukcji drewnianej i szachulcowej. Wyróżniała się usytuowana we wschodniej części dziedzińca, późnośredniowieczna, prostokątna w planie (7 x 14 metrów), murowana kaplica pod wezwaniem św. Michała, usytuowana dłuższymi bokami na linii wschód – zachód. Wewnątrz część sakralna wypełniała górną kondygnację, na dole natomiast znajdowało się niskie, oddzielone drewnianym stropem przyziemie służące jako spiżarnia lub magazyn. Wąską przestrzeń pomiędzy kaplicą a murem po wschodniej stronie wypełniły kamienne schody prowadzące na chodnik straży. Oprócz kaplicy na dziedzińcu znajdował się także budynek starej auli (prawdopodobnie w zachodniej części), oraz zabudowania gospodarcze (kuchnia, stajnie, kuźnia).
Stan obecny
Zamek w Rothesay, choć znajduje się dziś w stanie ruiny, należy do grupy najlepiej zachowanych wczesnych szkockich warowni. Obwód muru przetrwał praktycznie ca całej długości, miejscami nawet prawie do pełnej wysokości. Spośród wież zachowała się jedynie północno – zachodnia, widoczny jest także odbudowany w XIX wieku budynek bramny. Na zamkowym dziedzińcu wyróżniają się trzy ściany dawnej kaplicy św. Michała oraz schody wiodące do budynku bramnego. Zamek znajduje się pod opieką Historic Scotalnd i jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.