Historia
Murowany zamek Roslin zbudowany został pod koniec XIV lub na początku XV wieku z fundacji możnej rodziny St Clair (Sinclair), choć jego początki w drewniano – ziemnej konstrukcji sięgać mogły wczesnych lat XIV stulecia, gdyż pochodzący z Francji ród osiadł w miejscowych dobrach już pod koniec XIII wieku. Wzniesienie masywnego donżonu przypisane zostało Henremu Sinclairowi, drugiemu earlowi Orkadów, w czasach którego musiał powstać też obwód murów wraz z obwarowaniami bramy wjazdowej i sąsiednią wieżą północno – wschodnią.
W 1452 roku Roslin zniszczone zostało na skutek przypadkowego pożaru. Kolejne odnotowane zniszczenia zamek odniósł w 1544 roku, w trakcie angielskiego najazdu wojsk earla Hertford, Edwarda Seymoura. Po zakończeniu konfliktu Roslin odbudowano, a w późnych latach XVI wieku zamek rozbudowano o nowe skrzydło mieszkalne i kamienny most, powstałe z inicjatywy piątego earla, Williama Sinclaira. Zabudowania te, chcąc powiększyć komfort mieszkalny, przekształcono w stylistyce renesansowej około 1622 roku.
W połowie XVII wieku zamek mocno ucierpiał na skutek ostrzału artyleryjskiego angielskich wojsk generała Moncka oraz w 1688 roku w czasie rozruchów na tle religijnym. Od tamtego momentu większa część zamku znajdowała się w stanie ruiny, wykorzystywano do celów mieszkalnych jedynie część skrzydła wschodniego.
Architektura
Zamek wzniesiono w ciasnym zakolu rzeki North Esk, na skalistym i trudno dostępnym cyplu. Opadające ku rzece strome i skaliste skarpy o wysokości od 18 (na południu i wschodzie) do 28 metrów (na zachodzie) otaczały wzniesienie z trzech stron, pozostawiając jedyną możliwość na poprowadzenie drogi dojazdowej po stronie północnej. Tam, nad rozpadliną oddzielającą cypel od reszty terenu, przerzucić musiano most, pierwotnie zapewne drewniany, być może zwodzony i oparty na kamiennym filarze z racji dużej szerokości naturalnego przekopu. Kształt zamku dostosowany został do formy cypla, był więc dość wąski i wydłużony, z dłuższymi bokami mniej więcej na linii północ – południe. Długi i wąski dziedziniec otoczył obwód muru obronnego poprowadzonego wzdłuż krawędzi wzniesienia, od zachodu graniczącego z łagodniejszym stokiem, który obwarowano niższymi kurtynami muru.
Głównym elementem zamku średniowiecznego był donżon, usytuowany w najwyższym punkcie cypla, w południowo – zachodniej części dziedzińca. Miało on w planie formę prostokąta o długości około 15,3 metrów i szerokości mniej więcej 12 metrów, z murami grubości około 2,9 metra. Jego narożniki były zaokrąglone, za wyjątkiem północno – zachodniego, połączonego równo z kurtyną muru obwodowego dziedzińca. Donżon posiadał pięć kondygnacji z wejściem umieszczonym ze względów obronnych na poziomie pierwszego piętra, w miejscu najbardziej oddalonym od bramy wjazdowej (po stronie południowo – zachodniej). Zwieńczeniem wieży było przedpiersie osadzone na wystających z lica ścian wspornikach, zapewne zakończone krenelażem. Wewnątrz jedynie najniższa, zapewne gospodarczo – magazynowa kondygnacja była podsklepiona. Wyższe piętra rozdzielone były płaskimi, drewnianymi stropami. Najpewniej tradycyjnie na pierwszym piętrze mieściła się reprezentacyjna aula, wyżej zaś prywatne komnaty mieszkalne, wyposażone w latryny i ogrzewane kominkami.
Od strony północnej według nowożytnych przekazów pisanych donżon sąsiadować miał z kaplicą, jednak nie odkryto żadnych śladów po takim budynku. Poprowadzona była natomiast tamtędy prosta kurtyna muru łącząca się na północy ze ścianą czołową. Otrzymała ona dość nietypową formę, zbliżoną nieco do obwarowań francuskiego Château Gaillard. Z powodu usytuowania nad opadającym stokiem od zewnątrz wzmocniono ją siedmioma lub ośmioma przyporami o klinowatym przekroju, od wewnątrz zaś zaopatrzono w półkoliście zamknięte arkady z wnękami w których znalazły się otwory strzeleckie (w drugiej od południa zamiast otworu znalazła się furta). Przypory rozstawiono regularnie co około 0,6 metra, wysuwając je na około 1,6 metra przed lico muru. Pierwotnie każda z nich zwieńczona była bartyzaną, przy czym dwie północne były zadaszone a reszta otwarta. Dostęp do nich zapewniał chodnik straży poprowadzony w koronie kurtyny.
Cała zachodnia oraz południowa część zamku chroniona była także drugą linią zewnętrznego, niższego muru, wydzielającego obszar parchamu o szerokości około 4 metrów, prawdopodobnie bronionego na południu dwoma małymi, narożnymi wieżyczkami. Kluczowa ze względów bezpieczeństwa mieszkańców północna część obwarowań mogła mieć formę zbliżoną do muru tarczowego, grubej i wysokiej kurtyny osłaniającej dziedziniec i zabezpieczającej bramę. Sam przejazd był prostym portalem umieszczonym tuż za mostem, od góry ochraniały go jednak co najmniej dwie półkoliste bartyzany, oraz przedpiersie osadzone na wspornikach, prawdopodobnie zaopatrzone w machikuły tuż nad wjazdem. Dwie kolejne bartyzany znajdowały się w narożach czołowej kurtyny. Prawdopodobnie po jej wewnętrznej stronie przystawione były zabudowania związane z obsługą wjazdu, przy czym ich wschodnia, starsza część miała formę wieżową.
W drugiej połowie XVI wieku z powodu chęci powiększenia przestrzeni mieszkalnej wybudowane zostało podłużne skrzydło południowo – wschodnie, wzniesione na planie wydłużonego prostokąta wielkości 31 x 10 metrów z czworobocznym wieżowym ryzalitem dostawionym do narożnika południowo – wschodniego. Cechą charakterystyczną nowego budynku było osadzenie go na skarpie, przez co uzyskał aż trzy kondygnacje piwniczne w stosunku do dziedzińca zamkowego oraz dwie górne. Wszystkie kondygnacje połączono spiralną klatką schodową (w okresie późniejszym zastąpioną szerokimi schodami). Dwie najniższe mieściły podsklepione pomieszczenia piekarni i kuchni oraz szereg komór gospodarczych połączonych na każdym poziomie długim sklepionym korytarzem, w ścianach którego umieszczono małe nisze do ustawiania lamp oliwnych. Środkowa kondygnacja zajmowana była przez izby przeznaczone dla służby, parter natomiast mieścił w południowej części aulę (hall) o wymiarach 16,4 x 7 metrów. Najwyższa kondygnacja zajmowana była przez prywatne komnaty mieszkalne.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w stanie częściowej ruiny, przy czym niestety na przestrzeni wieków najbardziej ucierpiały najstarsze elementy zamku. Donżon przetrwał jedynie w postaci ściany zachodniej i narożnika południowego, zaś kompleks bramny z wieżą północno – wschodnią widoczny jest w postaci dolnych partii murów i wyższych fragmentów murów w części wschodniej. Więcej szczęścia miało XVI-wieczne skrzydło wschodnie wraz z narożnym ryzalitem, choć uległo ono częściowej przebudowie w XVII wieku, a górne kondygnacje jego południowej części są obecnie zrujnowane i niezadaszone. Najciekawszym chyba zachowanym elementem zamku jest dziś fragment kurtyny zachodniej z arkadami od strony dziedzińca i przyporami po stronie zewnętrznej oraz przebudowany w XVI wieku most.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Tenth report with inventory of monuments and constructions in the counties of Midlothian and West Lothian, Edinburgh 1929.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume I, south-east Scotland, Edinburgh-London 1962.