Historia
Klasztor w Restenneth ufundowany został zapewne w drugiej ćwierci XII wieku przez króla Dawida I, jako filia konwentu z Jedburgh. Prawdopodobnie założono go na miejscu starszej budowli z około XI stulecia, a według legendarnej i niepotwierdzonej tradycji sięgającej nawet VIII wieku (ziemie na których wzniesiono klasztor znajdowały się w centrum władztwa piktyjskiego króla Nechtana).
W pierwszej połowie XIII wieku klasztor został znacznie rozbudowany. Nowe prezbiterium i korpus nawowy kościoła zapewne ukończono przed 1243 rokiem, kiedy to konsekrował świątynię David de Burnham, biskup St Andrews. Pod koniec XIII wieku w trakcie pierwszej wojny o szkocką niepodległość klasztor spłonął. W 1305 roku król Edward I miał zezwolić miejscowym zakonnikom na ścięcie dwudziestu dębów z królewskiego lasu z przeznaczeniem na naprawy. Ciągnęły się one jeszcze w 1317 roku, kiedy to król Robert I udzielił podobnej donacji. Władca ten był szczodrym dobroczyńcom Restenneth, dzięki czemu jego młody syn John spoczął w klasztornym kościele.
W XVI wieku konwent podupadł, już w 1501 roku miało w nim mieszkać jedynie dwóch augustiańskich kanoników. Po zwycięstwie w Szkocji reformacji kościół klasztorny zaczął służyć jako świątynia parafialna, zaś zabudowania klauzury przejęte zostały po 1560 roku przez rodzinę Home. W XVII wieku właściciele Restenneth często się zmieniali, a całe założenie z czasem popadło w prawie całkowitą ruinę.
Architektura
Założenie klasztorne składało się z kościoła oraz położonych u jego południowego boku zabudowań klauzury wraz z krużgankami i wirydarzem. Najstarszym elementem była wieża o czworobocznej w planie części wysokiej na 14 metrów, do której od wschodu przystawiono prostokątne, jednonawowe prezbiterium (pierwotnie w XII wieku służące zapewne także jako nawa). W XIII stuleciu wschodnią część kościoła powiększono i przedłużono ku wschodowi oraz dostawiono od północy zakrystię, a po zachodniej stronie wieży dobudowano prostokątny, jednonawowy korpus, wzmocniony od północy trzema przyporami. Ukształtowała się w ten sposób dość nietypowa budowla ze środkową wieżą przesuniętą ku południowi, tak iż po jej północnej stronie funkcjonowało przejście pomiędzy nawą a prezbiterium, pierwotnie zapewne zastawione lektorium. Przejście utworzono także w przyziemiu wieży na linii wschód – zachód oraz dodatkowe, niże prowadzące od południa do krużganka. Prezbiterium oświetlały od północy, południa i wschodu regularnie rozmieszczone wąskie i wysokie lancetowate okna.
Spośród zabudowań klasztornych najważniejszym i najstarszym było skrzydło wschodnie. W nim w przyziemiu mieścił się kapitularz, gdzie gromadzili się na obrady augustianie pod przewodnictwem przeora, oraz początkowo zapewne także refektarz w którym wspólnie spożywali posiłki. Piętro musiało być przeznaczone na dormitorium. W okresie późnego średniowiecza dobudowane zostało wąskie, leczy wysokie skrzydło południowe i skrzydło zachodnie, które wraz z kościołem otoczyły wewnętrzny wirydarz. Przypuszczalnie w skrzydle południowym mieścił się wówczas refektarz z kuchnią, zaś w zachodnim klasztorne cellarium.
Stan obecny
Do chwili obecnej zachowały się mury obwodowe XIII-wiecznego prezbiterium oraz wieża kościelna, której dolna część do wysokości około 3 metrów stanowi najstarszą część klasztoru. Iglica wieży prawdopodobnie pochodzi z XV. Po korpusie nawowym przetrwały jedynie niskie relikty murów przyziemia, w podobnym stanie znajdują się dziś także pozostałości zakrystii. O zabudowaniach klauzury świadczą obecnie dwie wysokie ściany przy wirydarzu, a także relikty pomieszczenia skrzydła wschodniego utożsamianego z kapitularzem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Abbeys and Priories, London 2000.
Salter M., Medieval abbeys and cathedrals of Scotland, Malvern 2011.