Historia
Wieża Preston prawdopodobnie zbudowana została w drugiej połowie XV wieku, z inicjatywy właścicieli miejscowych dóbr, rodu Hamiltonów. W 1544 roku spłonęła wraz z pobliskim miastem w trakcie wojny z Anglią, w czasie najazdu wojsk earla Hertford. Odbudowana pełniła funkcje mieszkalne dla kolejnych pokoleń Hamiltonów, lecz w okresie nowożytnym najwyraźniej przestała wystarczać właścicielom, gdyż około 1626 roku sir John Hamilton podwyższył ją o dwie kondygnacje, utworzone w stylu renesansowym. Po raz kolejny Preston zniszczyły angielskie oddziały Olivera Cromwella w 1650 roku, po przegranej przez Szkotów bitwie pod Dunbar. I tym razem wieża została odbudowana, lecz już w 1663 roku spustoszył ją przypadkowo zaprószony pożar. Po tym wydarzeniu została ostatecznie porzucona i pozostawiona w ruinie.
Architektura
Wieżę wzniesiono na relatywnie płaskim terenie, w bliskiej odległości od południowego brzegu cieśniny Firth of Forth. Była to budowla na planie litery L, a więc składała się z głównego prostokątnego bloku i mniejszego skrzydła po stronie zachodniej. Z północy na południe mierzyła 10,4 metra i 12,1 metra na linii wschód – zachód, przy murach od 1,2 metra grubości (boczne skrzydło) do aż 2,1 metra grubości (główny blok wieży). Wzniesiono ją z bloków czerwonego i szarego piaskowca, przy użyciu tego ostatniego, dokładnie obciosanego, głównie do wzmocnienia narożników. Pierwotnie osiągała wysokość około 14 metrów, do poziomu zakończonego krenelażem przedpiersia. Przedpiersie to osadzono na rzędzie masywnych wsporników, przy czym w narożnikach przechodziło ono w formę zaokrąglonych bartyzan. Najpewniej wzorem większości szkockich wież mieszkalnych galeria obronna za przedpiersiem otaczała w średniowieczu murowane poddasze, przykryte dwuspadowym dachem. Elewacje zewnętrzne wieży przeprute były raczej niewielkimi czworobocznymi i szczelinowymi oknami utworzonymi z bloków szarego piaskowca.
Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu w elewacji wschodniej. Było to niespodziewane rozwiązanie, gdyż najczęściej portale wejściowe w wieżach z bocznymi skrzydłami osadzano w miejscach załamania murów, tak by ochraniały one przed przeciągami i dawały możliwość flankowego prowadzenia ostrzału. W Preston ochronę powierzono natomiast głównie galerii obronnej, a zwłaszcza nadwieszonemu zaraz nad wejściem wykuszowi. Samo przejście zamykane było drewnianymi wrotami i żelazną kratą, otwieraną ruchem wahadłowym. Ponadto wieża posiadała drugie wejście, prowadzące po zewnętrznych, drewnianych schodach i przez półkoliście zamknięty portal (później przekształcony) na pierwsze piętro. Znajdowało się ono prawie wprost nad portalem przyziemia. W późniejszym okresie, gdy względy bezpieczeństwa zeszły na dalszy plan, zaopatrzono je w zadaszony ganek, czy też balkon, który z pewnością ograniczał ewentualną ochronę wykusza.
Wnętrze najniższej kondygnacji było ciemnym, doświetlanym jedynie przez dwa otwory szczelinowe, sklepionym kolebkowo pomieszczeniem. Sklepienie to założono na tyle wysoko, iż na wysokości 1,8 metra założono drewniany strop wydzielający dodatkowe półpiętro, także doświetlane dwoma, rozglifionymi do wnętrza otworami szczelinowymi. Obie te kondygnacje pełniły funkcje magazynów lub spiżarni, a ich jedyną komunikacją z górnym piętrem był otwór przebity w sklepieniu, którym zapewne podawano trunki i jadło na pański stół. Górne półpiętro połączone było także z małą, podsklepioną komorą w bocznym skrzydle, z której właz w podłodze prowadził do znajdującej się poniżej podsklepionej celi więziennej. Jedynym wyposażeniem tej dusznej komory był kanał odpływowy latryny, zaś dostęp światła i wentylacji możliwy był wyłącznie poprzez kolejny, bardzo wąski kanał, przebity z wnęki okiennej w pomieszczeniu straży na górze.
Pierwsze piętro głównego bloku wieży tradycyjnie zajmowała komnata reprezentacyjna (hall). Przykryto ją sklepieniem kolebkowym, wyposażono w kominek o profilowanym ościeżu, usytuowany w ścianie północnej i dobrze oświetlono oknami z trzech stron świata. W narożniku północno – zachodnim w grubości muru osadzono zakręcającą komorę czy też korytarz, będący latryną lub jakąś skrytką. Po przeciwnej stronie, w grubości muru południowo – zachodniego, umieszczono spiralną klatkę schodową wiodącą w górę, dostępną z wnęki południowego okna (pierwotnie prawdopodobnie dostępną przez narożne drzwi). Komnata reprezentacyjna łączyła się z małym pomieszczeniem w bocznym skrzydle, wyposażonym w kominek, a więc pełniącym funkcje mieszkalne. Również to pomieszczenie przykryte było kolebką.
Drugie piętro wieży mieściło prywatną komnatę mieszkalną, ogrzewaną kominkiem w narożniku północno – zachodnim i oświetlaną dwoma oknami. Była ona połączona z kolejnym małym pomieszczeniem w bocznym skrzydle, oraz za pomocą spiralnej klatki schodowej z galerią obronną i poddaszem na górze wieży. To ostatnie najpewniej przeznaczone było na kwatery dla służby, mogło też zapewniać dodatkową przestrzeń magazynową.
Stan obecny
Wieża pomimo spalenia i porzucenia już w XVII wieku, zachowała się w relatywnie dobrym stanie. Przetrwały prawie do pełnej wysokości mury średniowieczne, za wyjątkiem rekonstruowanego w XVI wieku przedpiersia i usuniętego w XVII stuleciu poddasza, które zastąpiła dwukondygnacyjna renesansowa nadbudówka. W okresie nowożytnym powiększono także część okien, przekształcono górne wejście do auli i nieco zmieniono komunikację wewnętrzną (przebity korytarz do celi więziennej). Obecnie wieża znajduje się pod opieką East Lothian Council, lecz jej wnętrza nie są udostępnione dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eighth report with inventory of monuments and constructions in the county of East Lothian, Edinburgh 1924.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume I, south-east Scotland, Edinburgh-London 1962.