Powrie – wieża mieszkalna

Historia

   Dobra zwane pierwotnie Wester Powrie podarowane zostały przez króla Wilhelma Lwa w 1170 roku lairdowi Ogilvy, którego potomkowie posiadali je aż do 1412 roku, kiedy to nowym właścicielem został Thomas Fotherington. On i jego dziedzice posiadał w Powrie bliżej nieznane zabudowania mieszkalno – obronne, spustoszone w 1492 roku przez Scrymgeourów z Dudhope.
   Na skutek zniszczenia zamku, prawdopodobnie na początku XVI wieku ród Fotheringtonów ufundował nową wieżę mieszkalną, o której wiadomo, że została uszkodzona w 1547 roku, w czasie angielskiego najazdu. Po tych wydarzeniach wieża została naprawiona, służąc rodzinie Fotheringtonów do celów mieszkalnych przez resztę XVI wieku.
   W 1593 roku Thomas Fotherington ożenił się z Barbarą Scott, a następnie na początku XVII wieku po północnej stronie wieży mieszkalnej wybudował nowy dom, wzniesiony już w stylistyce renesansowej. Według daty naniesionej na ościeżu jednego z okien ukończono go w 1604 roku. Stara wieża była jednak jeszcze użytkowana aż do końca XVII wieku, o czym świadczyły dokonywane w niej nowożytne modyfikacje (np. nowy kominek w auli).

Architektura

   Wieżę mieszkalną usytuowano na lekko opadającym z południa ku północy stoku. Pomimo powstania w XVI wieku była to bardzo masywna budowla o grubości murów od 1,7 do 2,4 metra. Składała się z prostokątnego w planie budynku o wymiarach 12,5 x 8,8 metra, do którego północno – wschodniego narożnika dostawiono cylindryczną wieżę o średnicy 8,2 metrów. Dodatkowo w kącie pomiędzy oboma konstrukcjami znalazła się mniejsza, smukła, okrągła wieżyczka mieszcząca klatkę schodową, tuż obok której w przyziemiu znajdował się portal wejściowy. Prawdopodobnie w narożniku południowo – zachodnim pierwotnie znajdowała się druga cylindryczna wieża, nadająca całości kształt budowli na planie zbliżonym do litery Z. Powrie było więc jedną z najstarszych na terenie Szkocji budowli o takim układzie.
   Portal wejściowy zwieńczony został łukiem odcinkowym, ponad którym osadzono profilowaną arkadę zakończoną po bokach konsolami w kształcie rzeźbionych głów. Prowadził on do małego przedsionka łączącego się z trzema przejściami: jednym bocznym skierowanym w stronę klatki schodowej i wieży narożnej, oraz dwoma na wprost, z których każdy prowadził do osobnej komory wypełniającej parter głównego bloku wieży mieszkalnej. Komory przykryte zostały sklepieniami kolebkowymi. Doświetlały je wąskie otwory szczelinowe o rozglifieniach do skierowanych do wnętrza. Mniejszą komorę wschodnią dwa otwory, natomiast nieco większą zachodnią trzy. Sklepione kolebkowo było także przyziemie wieży narożnej, posiadające wewnątrz formę czworoboczną. W jej ścianie północnej osadzony był kominek, pełniący rolę paleniska kuchennego. Słabo oświetlane dwie wcześniejsze komory funkcjonowały zaś jako spiżarnie. W wieży narożnej znajdowała się ponadto półka ścienna, jedno okno oraz cztery otwory strzeleckie.
   Całą przestrzeń głównego bloku wieży na poziomie pierwszego piętra wypełniała komnata reprezentacyjna (hall) wielkości 10,4 x 6,1 metra. Jej sklepienie kolebkowe osadzono na podłużnej, dwuskokowej konsoli ciągnącej się wzdłuż ścian i przerwanej na wysokości okien, wejścia i kominka. Ten ostatni znajdował się w ścianie północnej, miał aż niecałe 3 metry szerokości. W narożniku południowo – wschodnim auli znajdowało się małe pomieszczenie z latryną, jedynie częściowo osadzone w grubości muru, na przeciwko niego zaś przejście do klatki schodowej i narożnej wieży północno – wschodniej. Okna oświetlające aulę wyposażone były w kamienne siedziska po bokach wnęk. Wyżej znajdowało się zapewne jeszcze jedno piętro o nieznanym układzie, mieszczące prywatne komnaty mieszkalne.

Stan obecny

   Obecnie XVI-wieczna wieża mieszkalna znajduje się w stanie ruiny sięgającej wysokości pierwszego piętra, przy czym po narożnej wieży południowo – zachodniej nie ma już dziś śladu, uszkodzony jest również cały tamten narożnik głównego bloku budowli. Po północnej stronie zrujnowanego zabytku wciąż funkcje mieszkalne pełni renesansowy, choć o surowej sylwetce, budynek z przełomu XVI i XVII wieku. Oba znajdują się na prywatnym terenie i nie są udostępnione dla zwiedzających.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.

MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.