Historia
Plunton od początku XVI wieku należało do rodu McGhie (MacGie), lecz następnie przeszło na rodzinę Lennoxów, którzy wybudowali dla siebie wieżę mieszkalną około połowy XVI wieku. W XVII stuleciu na skutek koligacji małżeńskich Plunton przeszło na własność Murrayów z Broughton. Nie ma pewności do kiedy wieża pełniła funkcje rezydencjonalne, prawdopodobnie została opuszczona pod koniec XVII lub w XVIII wieku.
Architektura
Wieża usytuowana została na cyplu wzniesienia opadającego stromymi stokami na północy i zachodzie ku dolinie niewielkiego potoku. Spadek terenu był też wyraźny po stronie wschodniej, nie licząc wąskiego pasa ziemi w narożniku północno – wschodnim założenia, który łączył się z kolejnym wzniesieniem, oddzielonym niewielkim jarem. Szyja ta prawdopodobnie wykorzystywana była jako główna droga dojazdowa do Plunton, bowiem na południu choć stoki opadały łagodniej, stopniowo, to kończyły się podmokłym i bagnistym terenem. Pierwotnie teren wokół wieży otoczony był murem oraz wypełniony zabudowaniami gospodarczymi (stajnie, kuchnia, spichrze itp.).
Wieżę mieszkalną wzniesiono na planie litery L, składającej się z głównego prostokątnego bloku o wymiarach 6,4 x 4,6 metra i bocznego małego skrzydła po stronie zachodniej, tradycyjnie mieszczącego spiralną klatkę schodową. Klatka ta łączyła trzy kondygnacje: parter, pierwsze i drugie piętro, ponad którymi funkcjonowało jeszcze poddasze kryte dwuspadowym dachem ponad głównym blokiem wieży. Funkcje obronne, a raczej ostrzegawczo – strażnicze, pełniły obłe bartyzany, osadzone w każdym narożniku poza tym zajmowanym przez klatkę schodową. Grubość murów wieży nie była zbyt duża, wahała się od 0,9 do 1,2 metra, wysokość natomiast do korony murów obwodowych sięgała 10,7 metra.
Wejście do wieży typowo umieszczono w przyziemiu klatki schodowej. Wiodło ono na schody oraz do jednej z dwóch sklepionych kolebkowo komór usytuowanych na parterze głównego bloku. Były one równej wielkości (około 4,6 x 3,3 metra), ale co rzadko spotykane nie zostały ze sobą połączone, lecz północną zaopatrzono w osobne wejście wprost z dziedzińca. Każda z nich doświetlana była dwoma wąskimi otworami o obustronnych rozglifieniach (zewnętrznym dużo mniejszym od wewnętrznego), żadna z nich nie miała też dodatkowych schodów prowadzących wprost na piętro.
Druga kondygnacja tradycyjnie dla szkockich wież mieszkalnych mieściła pomieszczenie dzienne w którym skupiało się życie mieszkańców (hall). Wielkości 7,1 x 4,6 metra, oświetlane było już większymi oknami i to z każdej strony świata, a ogrzewanie zapewniał kominek osadzony w ścianie północno – zachodniej. Sala przykryta była drewnianym stropem. Na drugim piętrze pierwotnie znajdowały się dwie komnaty mieszkalne przedzielone drewnianą lub szachulcową ścianką działową. Wiadomo o tym dzięki funkcjonującym naprzeciwko siebie dwóm kominkom. Obydwie komnaty przykryte były stropami, zaś poddasze najpewniej otwartą więźbą dachową. Z tego ostatniego dostępne były narożne bartyzany.
Stan obecny
Wieża generalnie zachowała do dzisiaj większość murów obwodowych, nie licząc ubytków w ścianie północno – zachodniej i wyrw w miejscach gdzie funkcjonowały okna. Wnętrza z powodu zawalenia stropów i całkowitego zniszczenia poddasza nie są dostępne, za wyjątkiem zachowanych sklepionych komór na parterze. Całość budowli sprawia malownicze wrażenie, lecz zarazem budowli przydałyby się działania renowacyjne w związku z licznymi pęknięciami murów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Fifth report and inventory of monuments and constructions in Galloway (Volume II), county of the Stewartry of Kirkcudbright, Edinburgh 1914.