Historia
Donżon zamku Pitsligo zbudowany został po 1424 roku, kiedy to miejscowe dobra przejął sir William Forbes, jako część wdowiego majątku Mary Fraser of Philorth, z którą ożenił się rok wcześniej. W 1428 i 1430 akty potwierdzające własność miejscowych dóbr wystawił dla niego król Jakub I. Przypuszczalnie w okresie tym zamek był już budowany lub nawet ukończony.
Potomkowie Williama w XVI wieku znacznie rozbudowali otoczenie pierwotnej wieży, przy czym datami oznaczającymi zakończenie jakiś prac budowlanych musiały być lata 1577 i 1603 umieszczone na kartuszach przedsionka przy skrzydle północnym. Kolejne prace prowadzono około połowy XVII wieku, co uwieczniono datą 1656 na zewnętrznej bramie prowadzącej do zamku od zachodu. W międzyczasie, w 1633 roku, król Karol I uczynił Alexandra Forbesa lordem Pitsligo.
Kres zamku nadszedł na początku XVIII wieku, gdy jego właściciele zaangażowali się w powstania jakobickie, wspierające sprawę dynastii Stewartów. Po ich upadku, w 1745 roku zamek został zajęty, rok później spustoszony przez hanowerskie wojska, a następnie w 1748 roku oficjalnie skonfiskowany i porzucony na pastwę losu.
Architektura
Główną i najstarszą częścią zamku Pitsligo był masywny, prosty donżon, wzniesiony na planie prostokąta o wymiarach 15,8 x 11,3 metra, przy murach obwodowych grubych aż na 3-3,2 metry, utworzonych z dużych głazów wymieszanych z drobniejszym gruzem i przy wzmocnionych obciosanymi czerwonymi kamieniami narożnikach. Posiadał wysokość trzech kondygnacji, z których dwie niższe przykryte były sklepieniami kolebkowymi.
Przyziemie donżonu o wysokości 3 metrów, przykryte sklepieniem kolebkowym, ciemne i chłodne, pełniło rolę gospodarczą. Dostępne było poprzez jedyne wejście do wieży, umieszczone w południowej części ściany wschodniej. Wejście to otwierało się na niewielki, szeroki na około 1,2 metra korytarzowy przedsionek w grubości muru obwodowego z którego dostępne były także schody wiodące na piętro. Zachodnią część przyziemia wypełniała podsklepiona wnęka mieszcząca szczelinowy otwór oraz wejście na pomocnicze, wąskie schody o szerokości 0,8 metra.
Pierwsze piętro wieży zajmowane było przez komnatę reprezentacyjną (hall) o wymiarach 11 x 6,1 metra i wysokości 6,7 metra. Oprócz prowadzących do niej dwóch biegów schodów, jej jedynym istotnym wyposażeniem był kominek osadzony pośrodku ściany zachodniej oraz drzwi prowadzące do spiralnej klatki schodowej w narożniku południowo – wschodnim, która wiodła na drugie piętro oraz na otwartą kondygnację bojową. W murze południowym auli pierwotnie znajdowało się okno oraz obok niego mała komora z latryną, osadzona w grubości muru. Ujście jej kanału na nieczystości umieszczono na dole, przy gruncie.
Donżon początkowo otoczony był drewnianymi lub szachulcowymi zabudowaniami gospodarczymi i pomocniczymi (np. kuchnia, stajnie, spichrze, browar itp.) oraz bliżej nieznanymi obwarowaniami. W drugiej połowie XVI wieku wieżę wtopiono w pierścień muru i zabudowań zajmujących obszar o wielkości 30 x 16,4 metrów, przy czym południowa ściana donżonu stanowiła zarazem część obwodu, a przed elewacją północną i wschodnią rozciągał się wewnętrzny dziedziniec. Bramę ze sklepionym kolebkowo przejazdem utworzono pośrodku skrzydła zachodniego, zaś narożnik północno – wschodni zabezpieczono cylindryczną, trójkondygnacyjną wieżą o wewnętrznej średnicy 5,7 metra. W przyziemiu zabudowania zajmowane były przez szereg podsklepionych kolebkowo, w większości ułożonych jednotraktowo pomieszczeń. Górne piętro zajmowały pomieszczenia mieszkalne, sądząc po zachowanych detalach architektonicznych powstałe wciąż jeszcze w stylistyce późnogotyckiej (skrzydło wschodnie i zachodnie).
Stan obecny
Donżon zamku zachował się do wysokości około 10,6 metrów, bez najwyższej kondygnacji zniszczonej na początku XVIII wieku i części ściany wschodniej. W podobnie zrujnowanym, niezadaszonym stanie znajdują się zabudowania wokół dziedzińca, z których skrzydło północne wraz z umieszczoną w kącie wieżyczką schodową najpewniej jest już dodatkiem nowożytnym (na wieżyczce z przedsionkiem znajdowały się dwa kartusze z datami 1577 i 1603, prawdopodobnie więc została ona przebudowana na początku XVII stulecia). Do prawie pełnej wysokości zachowała się narożna wieża cylindryczna z XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Simpson W.D., Pitsligo Castle, Rosehearty, Aberdeenshire, „Proc Soc Antiq Scot”, vol. 88, 1954-1955.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.