Historia
Broch zwany Ousdale wzniesiony został w okresie żelaza, około 200 roku p.n.e. Region Caithness był wówczas bogaty w zasoby naturalne: zwierzynę łowną, wieloryby i ziemie zdatne do wypasu bydła, a bogacenie się miejscowej społeczności prawdopodobnie spowodowało potrzebę wzniesienia budowli mieszkalno – obronnej, w celu ochrony własnego majątku. Ludność która go zbudowała tworzyła społeczność żyjącą głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Korzystała z brocha do pierwszego lub drugiego stulecia n.e., kiedy to porzuciła go, prawdopodobnie ze względu na postępujące wówczas zmiany społeczne i zmniejszenie zagrożenia najazdem, lub z powodu uznania budowli za niespełniającą wymagań ówczesnego bezpiecznego i wygodnego życia.
Architektura
Wieżę wzniesiono tuż przy krawędzi stromych skarp, opadających po jej południowej stronie do koryta strumienia Allt a Bhurg, wpadającego na wschodzie do małej rzeki Ousdale, płynącej głębokim wąwozem. Zapewniało to ochronę z dwóch stron, natomiast na pozostałych odcinkach zabezpieczono się budując półkolisty w planie mur o grubości około 2,4 metra. Przed nim dodatkowo mogła funkcjonować sucha fosa, zaś od strony wewnętrznej najpewniej dostawione były pomocnicze zabudowania.
Broch zbudowany został na rzucie koła o średnicy około 15 metrów, utworzonego z miejscowych, polnych kamieni układanych bez użycia zaprawy, jedynie dokładnie do siebie dopasowanych. Choć wysokość brocha nie jest znana, przypuszczać można na podstawie porównań do innych budowli tego typu, iż posiadał on około 9-12 metrów wysokości, przy czym w górnej części średnica wieży zapewne się zwężała, nadając budowli charakterystyczny butelkowy kształt. Elewacje oprócz otworu wejściowego najpewniej nie były przebite żadnymi otworami, czy to okiennymi, czy też strzeleckimi. Nieznany jest sposób zwieńczenia wieży. Być może była to drewniana więźba dachowa, pokryta strzechą nad całością budowli, lub rodzaj daszku pozostawiającego pośrodku otwór do wydobywania się dymu z paleniska.
Wejście do wnętrza umieszczono po stronie południowo – zachodniej, gdzie przeprute było przez całą grubość muru obwodowego, szerokiego na 4,3 metra. Korytarz wejściowy był stosunkowo wysoki (1,7 metra), co pozwalało wchodzić w pozycji wyprostowanej, był natomiast bardzo wąski (0,8 metra), tak by nie zmieściło się w nim na raz wiele osób. Przegradzało go dwoje drzwi: pierwsze umieszczone w odległości 1,1 metra od wejścia, zamykane ryglem blokowanym w otworze w murze, oraz drugie, osadzone po 3,1 metrach. W typowy dla brochów sposób, pomiędzy nimi umieszczono przejście do bocznej komory w grubości muru (2,6 x 1,5 metra), prawdopodobnie przeznaczonej dla strażników. Była ona bardzo wysoka, sięgała około 2,4 metrów wysokości.
Przestrzeń głównej, środkowej części brocha o średnicy około 6,4-7,4 metra mogła być dzielona lekkimi przegrodami na mniejsze pomieszczenia, czy też obszary przeznaczone do gotowania, spania lub pracowania. Najpewniej funkcjonowały też górne piętra, wydzielone stropami podpieranymi przez słupy oraz znajdującą się na wysokości 2,4 metra odsadzkę muru. Znacznie powiększałyby one przestrzeń mieszkalną wieży. Po stronie południowo – zachodniej przejście wiodło do kolejnej komory w grubości muru, bardzo podobnej do pomieszczenia straży. Po stronie północno – zachodniej natomiast inne przejście otwierało się na galerię ze schodami wiodącymi na górne kondygnacje. Miały one 1,1 metra szerokości i co najmniej 12 stopni, a nad wejściem do nich umieszczono otwór doświetlający od strony środka brocha. W murze umieszczono też małą półkę ścienną, utworzoną naprzeciwko wejścia do galerii ze schodami, natomiast pośrodku, w gliniastym podłożu znajdowały się tworzące czworobok kamienne płyty z dołem o głębokości około 0,8 metra, połączone z odpływem o przekroju litery V. Odpływ prowadził przez główną przestrzeń brocha i znajdował ujście w pobliskim strumieniu. W pobliżu wieży nie odnaleziono śladów studni, ale w podłożu znajdowało się kilka kamiennych zbiorników połączonych wydrążonym kanałem.
Stan obecny
W ciągu ostatnich kilku lat, za sprawą organizacji Caithness Broch Project, relikty wieży zostały odchwaszczone i poddane renowacji oraz wzmocnieniu. Uczytelniono także kilka elementów budowli i jej detali, takich jak komory w grubości murów czy wnęka ścienna, choć niewidoczny jest już kanał ze zbiornikiem pośrodku głównego pomieszczenia wieży. W pobliżu utworzono parking dla podróżnych. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Third report and inventory of monuments and constructions in the county of Caithness, Edinburgh 1911.