Historia
Kościół św. Mikołaja wzniesiony został w pierwszej ćwierci XII wieku, w czasach norweskiego earla Haakona Paulssona. Haakon odpowiedzialny był za zabójstwo około 1115-1117 roku earla Magnusa, z powodu czego udał się później na pielgrzymkę pokutną do Jerozolimy. Najpewniej odwiedził tam kościół Grobu Pańskiego, kształt którego musiał zainspirować budowę świątyni w Orphir. Musiała ona powstać po pielgrzymce a przed śmiercią earla w 1123 roku. Wyprawa earla oraz kościół, opisany jako wspaniała budowla, wraz z pobliską aulą odnotowane zostały w sadze orkadzkiej (Orkneyinga Saga) z przełomu XII i XIII wieku.
Romański kościół jeszcze w pierwszej połowie XVIII wieku był nienaruszony, niestety jednak przed 1757 rokiem w większości rozebrano go w celu pozyskania materiału budowlanego na budowę nowej świątyni parafialnej.
Architektura
Kościół miał formę rotundy składającej się z kolistej nawy o wewnętrznej średnicy 6,1 metra przy murach grubych na 1,2 metra i wysokości około 12 metrów do poziomu wieńczącej ją latarni. Po wschodniej stronie otwierała się ona na podsklepioną, półkolistą apsydę o głębokości 2,4 metra i szerokości 2,3 metra, wzniesioną z cieńszych murów mających około 0,8 metra grubości. Apsydę przykrywał kamienny dach z wierzchołkiem na wysokości około 4,3 metra. Arkada apsydy otrzymała półkoliste zwieńczenie, utworzone z prostych klińców bez żadnych zdobień. Oświetlenie zapewniało jedno półkoliście zamknięte, rozglifione do wnętrza okno apsydy oraz nieznana ilość zapewne podobnych okien w nawie, a także otwory w centralnej latarni. Po północnej stronie kościoła znajdował się murowany budynek auli (hall) earla, najpewniej stojący w otoczeniu zabudowań gospodarczych.
Stan obecny
Zachowane relikty kościoła św. Mikołaja są zabytkiem unikatowym na terenie Szkocji, jedyną przetrwałą tam romańską świątynią na planie koła (niezachowana rotunda znajdowała się w średniowieczu jeszcze w mieście Roxburgh), poprzez podobne budowle skandynawskie, wzorowaną na kościele Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Obecnie widoczna jest niestety tylko jego apsyda oraz fragmenty murów wschodniej części nawy. W niewielkiej odległości, za murem cmentarza widoczne są fundamenty dawnej auli earla Haakona.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.