Historia
Obwarowania Ness of Burgi zbudowane zostały pod koniec I stulecia p.n.e. lub na początku I wieku n.e., w czasach gdy na Szetlandach obronno – mieszkalna architektura zdominowana była przez licznie wówczas powstające brochy. Fort z Ness of Burgi miał z nimi wiele wspólnego (komory w grubości muru, zabezpieczenia przejazdu bramnego), nie wiadomo jednak czy był etapem schyłkowym tych konstrukcji, czy przyczynił się do ich powstania. Podobną budowlę wzniesiono w Clickimin tuż przy brochu, wydaje się więc, iż była to konstrukcja dostosowana po prostu do konkretnych warunków terenowych, mająca na celu jak najlepsze wykorzystanie cech obronnych. Kres funkcjonowania fortu nasępił prawdopodobnie w epoce kiedy zaczęły także zanikać brochy i mógł być związany ze zmianami społecznymi jakie wówczas zachodziły (np. przejściem z większych wspólnot rolniczych w kierunku mniejszych i bardziej rozsianych gospodarstw, zmniejszeniem z nieznanych przyczyn zagrożenia atakiem lub z powodu uznania budowli za niespełniającą ówczesnych wymagań, czy to mieszkalnych czy też obronnych).
Architektura
Fort zbudowany został na skalistym, wysokim i niedostępnym z trzech stron cyplu o wielkości w planie 30 x 25 metrów, którego strome, poszarpane skarpy od południa, wschodu i północy opadały ku wodom Morza Północnego, a plateau pośrodku dawało możliwość wzniesienia zabudowań mieszkalnych. Na zachodzie poprzez szyję droga dojazdowa łączyła się z wąskim pasem półwyspu, będącego najdalej na południe wysuniętą częścią głównej wyspy Szetlandów. Półwysep po wschodniej stronie ograniczony był wodami zatoki, na południu sąsiadował z archipelagiem mniejszych skalistych wysepek, zaś od zachodu graniczył z otwartym morzem.
Zewnętrzną obronę fortu zapewniały dwa przegradzające drogę wjazdową, półkoliste w planie przekopy oraz poprowadzony między nimi ziemny wał (prawdopodobnie pierwotnie oblicowany kamieniami) o średniej szerokości wynoszącej 6,4 metra i wysokości co najmniej 2,3 metra. Droga dojazdowa znajdowała się bliżej południowego skraju obwarowań. Prawdopodobnie nie posiadała żadnych bardziej rozwiniętych umocnień, będąc zaledwie korytarzem poprowadzonym w poprzek wału i przekopów. Do plateau cypla pokonać musiała jednak różnicę wysokości wynoszącą aż 3,6 metra.
Główną linią obrony był masywny mur, czy też nawet budynek bramny, wzniesiony z nieobrobionych kamieni układanych bez użycia zaprawy, poprowadzony w poprzek cypla. Jego długość wynosiła co najmniej 22,5 metra, a szerokość wahała się od 5,5 do 6,4 metra. W jego wnętrzu umieszczono w poprzek przejazd bramny o szerokości 0,9 metra przy wjeździe, głębiej poszerzający się do 1,2 metra. Szerokość zwiększała się za dwoma drewnianymi wrotami które pierwotnie zamykały przejazd bramny i które miały możliwość blokowania ryglem osadzanym w otworach w murze.
Wzdłuż wnętrza budynku umieszczono ponadto dłuższymi bokami dwie flankujące przejazd w grubości muru komory, a trzecią komorę utworzono w skrajnej, południowej części muru. Przejazd bramny skomunikowany był długim na 2 metry, szerokim na 0,6 i wysokim na 0,9 metra korytarzem z komorą północną o wymiarach 5,5 x 1,9 metra, która prawdopodobnie była przykryta zachodzącymi na siebie dużymi, płaskimi kamieniami. Środkowa komora o wielkości 5,2 x 3,2 metra miała niezależne wejście długości 1,4 metra i szerokości 0,7 metra jedynie od strony dziedzińca na cyplu. Ani na na terenie cypla ani tuż w pobliżu muru nie odnaleziono śladów żadnych innych budowli, czy to drewnianych, czy też kamiennych.
Stan obecny
Fort pomimo wiekowej historii zachował do dnia dzisiejszego czytelny układ z widocznymi dwoma przekopami, wałem i dolną częścią poprzecznego muru z przejazdem bramnym zwieńczonym nadprożem. Zabytek znajduje się pod ochroną Historic Scotland i jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume III, inventory of Shetland, Edinburgh 1946.