Historia
Zamek zbudowany został w początkowych latach XIII wieku, w strategicznie ważnym miejscu chroniącym wejście od strony morza do cieśniny Sound of Mull i dalej do Loch Sunart. Jego fundator nie jest znany, lecz przypuszcza się, iż pochodził z klanu MacDonaldów z Ardnamurchan lub z klanu MacDougallów. Ci drudzy pochodzili od Dugalda, MacDonaldowie natomiast od Ranalda, którzy podzielili ziemie zachodnich wysp Szkocji po śmierci zmarłego w 1164 roku ojca, Somerleda, nordycko – gaelickiego władcy Argyll i Isles.
W drugiej połowie XIII wieku Mingary (Mingarry) stanowiło część włości (lordship) Ardnamurchan dzierżonej przez możnego Alexandra MacDougalla, lorda Argyll, zwolennika Johna Balliola w walce o koronę z Robertem Brucem. Dzieje zamku w tym niespokojnym dla Szkocji okresie, zdominowanym pierwszą wojną o niepodległość z angielskim królem Edwardem I, nie są znane. Najpewniej leżał on zbyt daleko od kluczowych regionów i nie brał udziału w walkach.
W XIV wieku król Dawid II przekazał Ardnamurchan wraz z zamkiem Mingary klanowi MacIain, co potwierdził przywilej z 1499 roku. Zamek zapewniał wówczas wsparcie królowi Jakubowi V w trakcie kampanii przeciwko MacDonaldom, lordom Isles, którzy dotąd szczycili się dużą samodzielnością. W trakcie walk MacIainowie zabili sir Alexandra MacDonalda z Lochalsh, co spowodowało w 1515 roku odwetową wyprawę MacDonaldów na Mingary. Oblężenie to nie powiodło się, lecz napastnicy powrócili dwa lata później i tym razem zdobyli a następnie zniszczyli zamek. Został on odbudowany, a następnie w bliżej nieznanym czasie sprzedany przez MacIainów Campbellom, earlom Argyll (potwierdzenie własności Campbellowie otrzymali w 1626 roku).
W 1588 roku, w trakcie ataku na Anglię hiszpańskiej armady, kapitan jednego z jej statków, w drodze powrotnej do ojczyzny zawarł umowę z MacLeanami z zamku Duart, iż pomoże w międzyklanowych walkach z MacIanami z Ardnamurchan w zamian za zaopatrzenie. Prowadzone od strony morza oblężenie trwało trzy dni, lecz nie przyniosło sukcesu. Jego wynikiem było natomiast podjęcie prac remontowych i modernizacyjnych obwarowań zamku.
Kolejny raz Mingary najechane zostało w czasie religijno – politycznego konfliktu w 1644 roku, przez oddziały sir Alexandra MacDonalda (Alasdaira Mac Colla), któremu udało się zdobyć zamek desperackim atakiem bez sprzętu oblężniczego i artylerii. W rękach rojalistów Mingary pozostawało przez trzy lata, do momentu odbicia przez wojska generała Leslie i zwrócenia Campbellom. Ci użytkowali zamek jeszcze przez cały XVII wiek i część XVIII stulecia, dokonując w międzyczasie rozbudowy pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych. Po raz ostatni działania wojenne objęły Mingary w czasie powstań jakobickich. Campbellowie wspierali wówczas stronę rządową, użyczając zamek do zakwaterowania wojsku w 1745 roku. Choć Mingary nie zostało wówczas bezpośrednio dotknięte walkami ani zniszczone, to niedługo później, po spacyfikowaniu ostatnich zwolenników Stewartów, zamek został opuszczony i popadł w ruinę.
Architektura
Mingary wzniesiono na skalistym północnym brzegu cieśniny Sound of Mull, w miejscu tworzącym mały cypel, który z trzech stron zapewniał ochronę praktycznie pionowymi skarpami o wysokości od 6 do 9 metrów. Ukształtowanie cypla narzuciło formę obwodu muru obronnego, tworzącego w planie nieregularny sześciobok. Jedynie dwie z jego prostych kurtyn nie były chronione przybrzeżnymi skarpami, lecz skierowane w stronę lądu tworzyły czoło zamku, zabezpieczone wykutym w skale, głębokim na około 3 metry poprzecznym przekopem o szerokości 7,5 metra. Niedogodnością był lekko wznoszący się na przedpolu teren, ograniczający widoczność i ułatwiający potencjalny atak. Od zachodu natomiast wykute w skale schody i ścieżka prowadziły do małej przystani, dogodnej do cumowania w pogodne dni, ale nie tak bezpiecznej jak położona 3 km dalej zatoka Kilchoan.
Mur obronny zamku zamykał obszar o długości około 19,7 metrów z północy na południe i 17,9 metrów ze wschodu na zachód. Jego narożniki były lekko zaokrąglone, wyróżniał się jedynie róg wschodni uformowany w ryzalitowe wybrzuszenie. Z trzech stron zwróconych ku morzu mur posiadał około 1,8 metra grubości i około 8,5 metra wysokości, podczas gdy od strony lądu, jako miejsca najbardziej zagrożonego, był znacznie wyższy, dochodzący do 14 metrów wysokości oraz grubszy, około 2,7 metra u podstawy. Jego zwieńczenie stanowił chodnik dla obrońców ukryty za przedpiersiem z krenelażem. Samo przedpiersie miało od 0,7 do 1 metra grubości oraz 1,8 metra wysokości, natomiast merlony do 1 metra wysokości, przy czym ich dolne partie znajdowały się 0,7 metra nad kamiennym podłożem chodnika straży. Przedpiersie przebite było otworami pozwalającymi na pozbywanie się nadmiaru wody deszczowej.
Najpewniej w XVI wieku mur w części północnej został podwyższony o około 2 metry. Utworzono nowe przedpiersie z krenelażem, lecz jako że odsadzka była za wąska na chodnik dla obrońców, koronę muru poszerzono drewnianym gankiem, od strony zewnętrznej o formie hurdycji. Dostęp do niej możliwy był poprzez otwory między merlonami lub poprzez nadwieszone przejście w pobliżu północno – wschodniego narożnika. Nad północną bramą hurdycję lub wykusz nadwieszono na dwóch kamiennych wspornikach. Dodatkowo w XVI wieku południowe narożniki muru zwieńczono obłymi bartyzanami, a na wysokości starego chodnika straży wyżłobiono kanał odprowadzający wodę do otworów w przedpiersiu.
Główna brama o szerokości 1,2 metra i wysokości 1,8 metra umieszczona została od strony północno – zachodniej w najkrótszej kurtynie muru, poprzedzonej drewnianym mostem ponad przekopem. Najpewniej miał on formę zwodzoną, z kładką opuszczaną za pomocą lin lub łańcuchów przeciągniętych przez parę otworów umieszczonych po obu stronach portalu. Ponadto funkcjonowała brama południowa (utworzona lub przebudowana w XVI wieku), skierowana w stronę nabrzeża, także umieszczona w krótszej z kurtyn. Znajdowała się ona dość wysoko ponad linią wody, dlatego wiodły do niej wykute w skale schody. Wejście było wąskie, niewiele szersze niż pół metra, chronione żelazną kratą i drewnianymi drzwiami, które można było blokować ryglem osadzanym w otworze w murze. Dodatkowo w murze przejścia bramnego znajdowały się dwie wnęki, zapewne służące do składowania broni lub jako miejsce dla straży.
Średniowieczne zabudowania na wewnętrznym dziedzińcu mogły w całości być jeszcze konstrukcji drewnianej, za wyjątkiem ścian utworzonych przez mur obronny, gdyż pomieszczenia z pewnością dostawiano do jego wewnętrznych elewacji. Prawdopodobnie jakaś budowla znajdowała się w części północnej, gdzie mur przepruto na wysokości piętra dwoma wąskimi, lancetowatymi oknami, osadzonymi w rozglifionych do wnętrza wnękach, z których co najmniej jedna pierwotnie wyposażona była w boczne siedziska. Trzecie podobne okno na tym poziomie znajdowało się w ścianie wschodniej. W średniowieczu sąsiadowało ono z drewnianymi schodami umieszczonymi w południowo – wschodnim kącie budynku, zapewniającymi komunikację z dolną kondygnacją. W pobliżu znajdowało się także przejście w grubości muru, prowadzące na południe do owalnego wybrzuszenia w kurtynie wschodniej, mieszczącego małą komorę z trzema otworami strzeleckimi (przekształconymi w XVI wieku do użycia ręcznej broni palnej). Po północnej stronie prawdopodobnie znajdowała się klatka schodowa wiodąca do góry wewnątrz kurtyny wschodniej, aż do umieszczonej na wyższym poziomie komory lub komór w grubości muru północnego. Komorę tą oświetlał wyższy poziom okien północnych, ewentualnie okna te służyły drugiemu piętru budynku. Było to jedno okno dwudzielne składające się z dwóch lancetowatych otworów w jednej wnęce okiennej, oraz jedno lancetowate okno jednodzielne. Położenie okien wskazywałoby, iż budynek miał co najmniej dwie kondygnacje, z górną o charakterze reprezentacyjnym lub mieszkalnym.
W grubości zachodniej kurtyny utworzono przejście do komory z latryną, dostępne pierwotnie drewnianymi schodami z dziedzińca. Korytarz do latryny doświetlało małe okienko skierowane na zewnątrz, zaś samą latrynę małe okno zwrócone ku dziedzińcowi. Po stronie północnej przejście kończyło się włazem w podłodze, prowadzącym w dół do więziennej celi utworzonej w grubości kurtyny. Ten ciasny loch mierzył 2,1 x 1,3 metra i był głęboki na 1,5 metra. Bardzo surowe warunki potęgował brak latryny oraz jakiegokolwiek otworu doświetlającego lub wentylacyjnego. Kolejna latryna umieszczona była natomiast w kurtynie wschodniej, na poziomie przyziemia, w płytkim ryzalicie wysuniętym przed zewnętrzne lico muru. W jednej z jej ścian utworzono małą półkę ścienną na świecę.
Stan obecny
Mingary jest dziś znakomitym przykładem prostego, XIII-wiecznego zamku, typowego dla średniowiecznej architektury obronnej zachodnich wysp Szkocji (Dunstaffnage, Kisimul, Tioram). Jego nowożytne przekształcenia dotknęły głównie zabudowę wewnętrznego dziedzińca na którym w XVII i XVIII wieku powstały nowe zabudowania gospodarcze w części południowej i duże skrzydło mieszkalne dla garnizonu w części północnej. Przekształcony został także portal głównej bramy, między innymi pozbawiony zwodzonego mostu, a przez przekop usypano wówczas ułatwiającą wjazd groblę. W XX wieku zabytek poddano pracom zabezpieczającym i renowacyjnym, lecz jego wnętrze może być obecnie niedostępne z powodu dalszej niestabilności muru od strony morza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume III, Mull, Tiree, Coll & Northern Argyll, Edinburgh 1980.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.