Historia
Wieżę w Mauchline zbudowano około połowy XV wieku, jako część myśliwskiego dworu opatów cysterskiego Melrose i ośrodek zarządzający miejscowymi dobrami klasztornymi. Znajdowała się przy nim wówczas grangia ze spichlerzami, stodołami, domami ludności służebnej oraz hospicjum i kaplica, później przekształcona w kościół parafialny. Inicjatorem budowy wieży najpewniej był opat Andrew Hunter sprawujący swe stanowisko w latach 1444 – 1471, którego herb ukazano na jednym ze zworników sklepiennych w auli wieży.
Po zwycięstwie w Szkocji reformacji w drugiej połowie XVI wieku Mauchline przeszło w ręce świeckie, od 1606 roku będąc w posiadaniu lorda Loudoun z klanu Campbell. Nowi właściciele przeprowadzili prace remontowe wieży, nie wprowadzając jednak w niej żadnych istotnych zmian. Dopiero w XVIII wieku do wieży dostawiono nowożytny budynek, wciąż jednak pełniła ona wówczas funkcje mieszkalne. Choć jeszcze w XIX stuleciu prowadzono przy wieży prace naprawcze, to w latach 80-tych XX wieku opisywana była już jako podupadła.
Architektura
Wieżę usytuowano nad brzegiem niewielkiego strumienia przepływającego przez środek osady, warunki terenowe nie były więc brane pod uwagę w związku z obronnością budowli. Wyróżniała się ona także kilkoma innymi elementami od typowych późnośredniowiecznych, szkockich wież mieszkalnych. Wzniesiono ją z obrobionego kamienia na planie prostokąta o grubości murów jedynie 1,5 metra. Nie była wysoka, gdyż posiadała trzy kondygnacje oraz murowane poddasze przykryte dwuspadowym dachem. Elewacje cechowały się dużymi dwudzielnymi oknami o półkolistych zwieńczeniach wypełnionych trójlistnymi maswerkami, a od północy nadwieszony został duży wykusz latrynowy. Typowym już rozwiązaniem było zwieńczenie wieży przedpiersiem z krenelażem, osadzonymi na rzędzie masywnych wsporników. Funkcjonowała za nimi dookolna galeria obronna.
Wejście do wieży umieszczono we wschodniej części ściany południowej na poziomie przyziemia, drugie wejście prowadziło z tej samej strony wprost na piętro, natomiast komunikację pionową zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w grubości muru narożnika południowo – zachodniego. Najniższa, częściowo zagłębiona w ziemi kondygnacja podzielona została na dwie komory o tej samej wielkości, obie przykryte sklepieniami kolebkowymi. Oświetlane były jedynie od wschodu pojedynczymi, niewielkimi, mocno rozglifionymi do wnętrza otworami. Pełniły najpewniej rolę gospodarczych spiżarni i piwniczek na wino. Jednoprzestrzenna druga kondygnacja pierwotnie przykryta była płaskim, drewnianym stropem opartym na kamiennych konsolach. Posiadała dostęp do latryn w ścianie północnej i oświetlana była ozdobnymi, dużymi już oknami od wschodu.
Pierwsze piętro wypełniała przestronna komnata o wymiarach 7,6 x 6,1 metra, zwieńczona ponad dwoma prostokątnymi przęsłami sklepieniem krzyżowym, z żebrami opartymi na rzeźbionych wspornikach i spiętymi ozdobnymi zwornikami. Od wschodu i północy oświetlały ją duże okna, z których północne zaopatrzone było w kamienne, boczne siedziska. Tuż obok w grubości muru korytarzyk prowadził do latryny w wykuszu, a dwie dodatkowe, małe komory w grubości muru mieściły się w ścianie zachodniej. Ogrzewanie komnaty zapewniał kominek osadzony w ścianie południowej. Dodatkową przestrzeń mieszkalną zapewniać mogło jednoprzestrzenne poddasze.
Stan obecny
Wieża zachowała się w relatywnie dobrym stanie, lecz jest dziś mało widoczna z powodu otoczenia przez nowożytne budynki i ogrodzone koryto strumienia. Pośredniowieczne przekształcenia to przede wszystkim duże, czworoboczne okna na pierwszym piętrze, zamurowanie XV-wiecznego okna w ścianie północnej oraz zniszczenie przedpiersia z krenelażem. Zaniedbane i według opisów częściowo zniszczone wnętrze wieży nie jest dziś dostępne. Wieża jest bardzo cennym i rzadkim przykładem późnośredniowiecznego obronno – mieszkalnego budownictwa monastycznego, różniącego się od wieżowych siedzib rycerskich.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.