Historia
Kościół w Legerwood odnotowany został w źródłach pisanych w 1163 roku, kiedy to stanowił własność opactwa Paisley. Jeszcze wcześniej, w 1127 roku, wspomniany został miejscowy pleban John z Ledgardeswde, świadkujący na przywileju biskupa St Andrews dla klasztoru z Coldingham. Funkcje parafialne kościół pełnił do czasu reformacji, która w Szkocji ostatecznie zwycięstwo odniosła w 1560 roku. W kolejnych latach jego nawa przestała być wykorzystywana przez kongregację, przez co popadła w całkowitą ruinę. Prezbiterium ocalało, gdyż po zamurowaniu arkady tęczy służyło za kaplicę pogrzebową. Nawę odbudowano w XIX stuleciu, niestety usuwając przy okazji relikty pierwotnej budowli.
Architektura
Kościół posiadał typowy układ dla wiejskiej budowli sakralnej z wczesnego okresu średniowiecza. Składał się mianowicie z prostokątnej w planie nawy o wymiarach około 14,6 x 8,5 metra oraz usytuowanego po jej wschodniej stronie prezbiterium, także czworobocznego, wielkości 5,3 x 5,3 metra, z murami o grubości wahającej się od 0,6 do 0,9 metra. Wzniesiono je z dokładnie obrobionych kwadr, układanych w regularne warstwy.
Oświetlenie kościoła zapewniały bardzo wąskie, praktycznie szczelinowe okna o półkolistych zamknięciach i rozglifieniu skierowanym do wnętrza. W prezbiterium umieszczono po jednym takim oknie w każdej ścianie, a dodatkowo w murze wschodnim w partii szczytowej przebito otwór kolisty. Pierwotne wejście przypuszczalnie znajdowało się w zachodniej części południowej ściany nawy.
Wewnątrz obie części kościoła rozdzieliła szeroka na 4 metry arkada tęczy, o półkolistej, profilowanej archiwolcie, spoczywającej na zdobionych geometrycznym fryzem impostach. Przejście oflankowały półkoliste w przekroju wałki, z których największe z każdej strony arkady sąsiadowały z dwoma mniejszymi, a dodatkowo od strony prezbiterium w kącie murów osadzono kolejne, pojedyncze. Wałki osadzono na niskich, kolistych bazach oraz profilowanych, czworobocznych cokołach i zwieńczono dekorowanymi kapitelami kostkowymi.
W północnej ścianie prezbiterium utworzono czworoboczną wnękę (armiaria) pierwotnie zamykaną drzwiczkami. Jej wnętrze oraz elewacje wewnętrzne prezbiterium ozdobione były kolorowymi znakami w postaci krzyży, gwiazd i okręgów wypełnionych promieniami, przeważnie malowanymi na czerwono, podobnymi do znajdujących się w kapitularzu opactwa Dryburgh. Na wałkach i klińcach arkady utworzono także szereg znaków masońskich.
Stan obecny
Kościół zachował mury obwodowe do czasów współczesnych, jednak jego nawa została tak gruntownie przekształcona w czasach nowożytnych, że obecnie nie posiada jakichkolwiek średniowiecznych cech stylistycznych (prawdopodobnie wzniesiona została od podstaw na starych fundamentach). Prezbiterium natomiast jest jednym z najlepszych w regionie przykładów architektury romańskiej, cennym zwłaszcza ze względu na wspaniałą arkadę tęczy. Widoczny po stronie północnej kościoła aneks jest w całości konstrukcją nowożytną.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Sixth report and inventory of monuments and constructions in the county of Berwick, Edinburgh 1915.