Historia
Kościół wybudowany został na przełomie XV i XVI wieku, na miejscu starszej świątyni, według tradycji z inicjatywy króla Jakuba IV, który na moście nad Tweed, spaść miał z konia w nurt rzeki. W podziękowaniu św. Marii za ocalenie, rzekomo ufundować miał świątynię, która otrzymała wezwanie NMP. Jej ukończenie, sądząc po wydatkach odnotowanych w królewskich dokumentach, miało miejsce około 1513 roku.
W 1559 roku w ukończonym kościele, z racji jego ulokowanie przy ważnym moście na granicznej rzece Tweed, podpisano traktat pokojowy pomiędzy Szkocją a Anglią, zwany układem z Upsettlington (tak zwano pierwotnie wieś Ladykirk). Ostatecznej wymiany dokumentów dokonano już w kościele w pobliskim Norham, po drugiej stronie granicy.
W 1743 roku podwyższona została wieża kościoła. Była to na szczęście jedyna większa ingerencja w jego bryłę, choć jeszcze na początku XIX wieku zachodnią część budowli odgrodzono, by umieścić w niej szkołę. W 1861 roku podział ten został zlikwidowany, a kościół wyremontowano i odnowiono.
Architektura
Kościół w Ladykirk zbudowano na wzgórzu górującym nad wysokim, północnym brzegiem granicznej rzeki Tweed, naprzeciwko angielskiego zamku Norham. Otrzymał on rozwiniętą bryłę jak na tak niedużą, wiejską budowlę, uformowaną na planie krzyża łacińskiego, długiego wewnątrz murów korpusu na 28,8 metra i szerokiego na 7,1 metra. Pierwotnie składał się on z jednonawowego, trójprzęsłowego korpusu, krótkiego transeptu zakończonego na północy i południu trójbocznie, dwuprzęsłowego prezbiterium po stronie wschodniej, zamkniętego podobnie jak transept oraz niedużej czworobocznej wieży na osi fasady zachodniej (niskiej, trójkondygnacyjnej, gdyż nie ukończonej w średniowieczu), z cylindryczną klatką schodową wciśniętą pomiędzy korpus a wieżę. Całość kościoła poza wieżą wzmocniona została od zewnątrz wysokimi, uskokowymi przyporami, zakończonymi u góry sterczynami z gotyckimi żabkami. Nawę i prezbiterium przykryto wspólnym dachem dwuspadowym, pokrytym kamiennymi, zachodzącymi na siebie płytami.
Okna oświetlające wnętrze kościoła w apsydach transeptu i w zamknięciu części prezbiterialnej otrzymały formę ostrołuczną, z wypełnieniami zawierającymi proste rozwidlające się laskowania (w nieco większym środkowym oknie wschodnim laskowanie zdwojono). Ostrołukami zwieńczono także dwa okna w północnej ścianie nawy i prezbiterium, natomiast pozostałe trzy okna południowe zamknięto łukami eliptycznymi i przedzielono laskowaniem na trzy prześwity. Powodem tego była zapewne chęć nadania tamtejszym oknom jak największej szerokości, by przepuszczały jak najwięcej słonecznego światła, a jednoczenie były na tyle niskie, by zmieściły się poniżej wsporników sklepiennych.
Wejście do wnętrza prowadziło aż czterema portalami: południowym i północnym w nawie, południowym w prezbiterium oraz nieco późniejszym umieszczonym w zachodniej ścianie południowego ramienia transeptu. Każdy z nich zamknięty został charakterystycznym dla szkockiego późnego gotyku profilowanym półkolistym łukiem. Dodatkowe proste wejście wiodło od zachodu do wieży, ta jednak nie miała połączenia w przyziemiu z nawą. Podobnie pierwsze piętro wieży dostępne było jedynie ze spiralnej klatki schodowej. Umieszczono w nim otwór z którego spoglądać można było do wnętrza nawy. Wszystkie kondygnacje zostały podsklepione, a na najwyższej umieszczono kominek, pełniła więc funkcje mieszkalne dla miejscowego proboszcza.
Wnętrze kościoła przykryte zostało ostrołucznym sklepieniem kolebkowym, z masywnymi, wielobocznymi żebrami jarzmowymi rozmieszczonymi co 4,1 metry, opartymi na konsolach na wysokości gzymsu nadokiennego, na wysokości przęseł wyznaczonych przez zewnętrzne przypory. Proste i wysokie elewacje nawy i prezbiterium otrzymały ciężki, surowy wygląd, z górną częścią tonącą w mroku ponad oknami. Lepiej doświetlono oba ramiona transeptu, choć ostrołuczne arkady otwierające się do korpusu także były niskie, sięgające najwyżej do poziomu wsporników sklepiennych.
Stan obecny
Kościół w niewielkiej wsi Ladykirk, stanowi dziś jeden z najbardziej kompletnych przykładów późnogotyckiej architektury na terenie Szkocji. Wyróżnia się rzadko spotykanymi eliptycznymi oknami po stronie południowej oraz jednym z nielicznych oryginalnych zachowanych kamiennych dachów. Niestety z gotycką bryłą koliduje górna partia nowożytnej wieży. Po przeciwnej stronie rzeki dojrzeć można ruiny angielskiego zamku, a między kościołem i rzeką pole, na którym w 1496 i 1513 roku ustawiono szkocką artylerię ostrzeliwującą Norham.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 3, Edinburgh 1897.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Sixth report and inventory of monuments and constructions in the county of Berwick, Edinburgh 1915.