Historia
Grobowiec Knowe of Yarso wzniesiony został około 2500 roku p.n.e. przez miejscową rolniczą ludność zamieszkującą Orkady. Pochowała ona w nim co najmniej 29 osób (z czego odnaleziono 17 czaszek), 36 jeleni, kilka owiec, bydło i psa. Przypuszcza się, iż czerwony jeleń mógł być totemem plemiennym ludu z Yarso, natomiast pozostałe zwierzęta wraz z resztkami ceramiki, grotów strzał i krzemiennych narzędzi, złożone zostały wraz ze zmarłymi w ramach ceremonii pogrzebowych i ówczesnych wierzeń, podczas których przynajmniej część z ciał i darów była palona. Czaszki oddzielono od ciał i ułożono oddzielnie, po przeciwnej stronie komory grobowej, w jej najgłębszej części. Biorąc pod uwagę, iż grobowiec funkcjonował przez długi czas, do około 2900 roku p.n.e., musiała być w nim chowana jedynie część z członków plemienia lub był on na jakimś etapie opróżniany.
Architektura
Grobowiec usytuowano na spłaszczonym fragmencie stoku wysokiego wzniesienia, opadającego na południe ku wodom cieśniny oddzielającej wyspę Rousay od Mainland (największa wyspa archipelagu Orkadów). Od strony zewnętrznej otrzymał formę podłużnego, zaokrąglonego w narożach kopca (cairn) o wymiarach 15 x 8 metrów, usytuowanego dłuższymi bokami mniej więcej na linii wschód – zachód. Jego boki oblicowano układanymi bez użycia zaprawy, płaskimi, ściśle do siebie dopasowanymi kamieniami o wysokości do 1,5 metra. Wzniesiono także, charakterystyczny dla neolitycznych grobowców na Orkadach, drugi obwód kamiennego muru, wzmacniający wewnątrz konstrukcję kopca. Umieszczony został on w odległości około 1-1,5 metra od zewnętrznego lica.
Wejście do wnętrza grobowca umieszczono po stronie wschodniej, skąd nieco ponad 4 metrowej długości korytarz o średniej szerokości 0,6 metra prowadził do centralnej komory grobowej. Komora ta, podobnie jak korytarz wybrukowana była płaskimi kamieniami i otoczona ścianami z kamieni układanych w podobnej konstrukcji jak dwa powyższe obwody wzmacniające kopiec. Miała długość 7,3 metra i 1,6 do 1,8 metra szerokości, a wysokość maksymalnie sięgała 2 metrów w części północno – zachodniej.
Wnętrze grobowca podzielono ustawionymi pionowo większymi kamiennymi płytami na cztery mniejsze komory z wolnymi przejściami pozostawianymi pośrodku. W najgłębiej położonej umieszczono na wysokości około 1,2 metra kamienną półkę czy też odsadzkę muru. Wydaje się, iż miała ona tworzyć lub tworzyła drugą kondygnację w zachodniej części grobowca, z kamiennymi płytami posadzki kładzionymi na odsadzce.
Stan obecny
Grobowiec przetrwał do czasów współczesnych w na tyle dobrym stanie, iż po wykonaniu badań archeologicznych, przeprowadzono jego częściową rekonstrukcję, w trakcie której na betonowej kopule odtworzono ziemny kopiec (cairn). Oryginalne ściany komory grobowej zachowały się do wysokości około 1,8 metra, widoczne są również podziały na mniejsze pomieszczenia. Zabytek znajduje się obecnie pod ochroną Historic Scotland, która udostępnia go wszystkich chętnym turystom.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Castleden R., Neolithic Britain: New Stone Age sites of England, Scotland and Wales, London 1992.
Noble G., Neolithic Scotland. Timber, Stone, Earth and Fire, Bodmin 2006.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.