Historia
Gospodarstwo znane dziś pod nazwą Knap of Howar powstało w okresie neolitu, około 3500 roku p.n.e., prawdopodobnie jako jedno z licznych podobnych, jakie funkcjonowały wówczas na wybrzeżach wyspy Papa Westray i innych okolicznych wyspach archipelagu Orkadów. Miejscowi rolnicy uprawiali przy nich pszenicę i jęczmień, hodowali także bydło i owce, a uzupełnieniem ich diety były połowy ryb i owoce morza. W odpowiednich porach roku także polowano i zajmowano się zbieractwem żywności. Knap of Howar prawdopodobnie zamieszkiwane było przez jedną rodzinę, wykorzystującą kamienne żarna, krzemienne narzędzia i miejscowe otoczaki służące do wytwarzania młotków. Obróbka metalu nie była wówczas jeszcze znana, wszystko wykonywano z kamienia i kości oraz ze zwierzęcych skór (np. ubrania). Rolnicy należeli do ludności, która wzniosła na Orkadach liczne monumentalne, choć niezbyt wyszukane od strony technologicznej grobowce komorowe, co świadczyłoby o funkcjonujących wierzeniach i społecznych podziałach.
Architektura
Gospodarstwo wzniesione zostało na trawiastych wydmach, oddzielających żyzne ziemie od szerokiego piaszczystego brzegu morskiego. Pierwotnie składało się z pojedynczego budynku o owalnym, mocno wydłużonym kształcie, wielkości około 10 x 5 metrów. Jego mury o grubości około 1,5-1,8 metra wzniesiono z płaskich kamieni, układanych bez użycia zaprawy, ale dokładnie do siebie dopasowanych. Wejście o szerokości 0,9 metra usytuowano po stronie zachodniej, a więc skierowane było ono na wybrzeże i przebite przez najgrubszą ścianę. Budynek przykrywała zapewne drewniana więźba dachowa, pokryta strzechą ze słomy lub torfem.
Wnętrze budynku podzielone było mniej więcej w połowie długości, czterema kamiennymi, płaskimi płytami oraz dwoma drewnianymi słupami, na część mieszkalną oraz na część gospodarczą w której pracowano i gotowano. Podział ten zaznaczony był też nieco zwężającymi się ku środkowi ścianami, komunikację natomiast zapewniała luka pośrodku o szerokości 0,6 metra, za którą na ziemi ułożono trzy przetarte kamienie zamykające małą prostokątną przestrzeń, być może rodzaj progu. Pomieszczenie zewnętrzne (bliższa wejściu) wyposażone zostało w niską kamienną ławę przy ścianie południowej. Wnętrze izby wschodniej posiadało natomiast kamienne żarna i ścienną półkę w ścianie północnej, a jego podłoga nie była wybrukowana.
W późniejszym okresie (liczonym raczej w miesiącach niż latach) po stronie północnej przystawiony został drugi, podobny, choć nieco mniejszy budynek o wymiarach 7,5 x 3 metry. Wydaje się, iż pełnił on funkcję spiżarni, czy też magazynu – warsztatu, w którego ścianach umieszczono dużą liczbę półek ściennych. Podzielony został płaskimi kamieniami na trzy przestrzenie o mniej więcej równiej wielkości oraz połączony w zachodniej części ściany południowej bezpośrednim przejściem z budynkiem mieszkalnym. Pomieszczenie zachodnie poza dwoma wejściami (późniejszym od strony wybrzeża i pierwotnym od strony drugiego domu) nie posiadało żadnego wyposażenia, pełniło więc zapewne rolę przedsionka. Środkowe pomieszczenie mogło być główną izbą do pracy w której funkcjonowały jedno po drugim dwa otoczone kamieniami paleniska. Izba wschodnia ewidentnie przeznaczona była na magazyn, gdzie przedmioty odkładać można było na pięciu półkach i wnękach ściennych oraz gdzie funkcjonowały dwa doły.
Stan obecny
Knap of Howar jest dziś najstarszym znanym ludzkim osiedlem na Orkadach, zachowanym w bardzo dobrym stanie dzięki zmianie poziomu wód, które naniosły i zagrzebały pozostałości zabudowań pod łachą piasku. Przetrwały mury obwodowe obu domostw do wysokości 1,6 metra (mniejszy budynek do wysokości 1,3 meta), przykryte dziś od zewnątrz ziemią i trawą, a więc sprawiające wrażenie półziemianek. Widoczne są także otwory wejściowe, liczne półki ścienne, ślady po paleniskach, relikty wewnętrznych przegród, kamienne ławy i kamienne żarna. Zabytek znajduje się pod ochroną Historic Scotland i jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Ritchie A., Knap of Howar, Papa Westray, „Discovery Excav Scot”, Edinburgh 1973.
Ritchie A., Papa Westray, Knap of Howar, „Discovery Excav Scot”, Edinburgh 1975.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.