Historia
Kościół farny osady Kirkliston (pierwotnie zwanej Liston) zbudowany został na przełomie XII i XIII wieku, a w 1244 roku konsekrowany przez biskupa St Andrews Davida de Bernham pod nieznanym wezwaniem (mogła to być św. Małgorzata lub św. Szymon i Juda). Początkowo wraz z osadą znajdował się on pod patronatem zakonów rycerskich: templariuszy, a następnie od 1312 roku joannitów.
W drugiej połowie XVII wieku średniowieczną budowlę powiększono o aneks południowy. Kolejne przekształcenia miały miejsce w 1822 i 1883 roku, kiedy to zamurowano główny portal wejściowy i dostawiono aneks po stronie północnej, co wymusiło częściowe wyburzenie romańskiej nawy kościoła.
Architektura
Średniowieczny kościół usytuowano na niewielkim wzniesieniu, w niedalekiej odległości od północnego brzegu rzeki Almond. Składał się on z pojedynczej nawy na rzucie prostokąta, o wymiarach w planie wnętrza 18,3 x 7,9 metra, do której od strony zachodniej dostawiono czworoboczną wieżę o długości boków wynoszącej 6,4 metra. Po stronie wschodniej pierwotnie mieściło się prezbiterium o nieznanym kształcie. Nawę wieńczył rząd masywnych wsporników, podtrzymujących wysunięte przed lico muru przedpiersie, na którym osadzono dwuspadowy dach.
Dwa zachodnie narożniki wieży wzmocnione zostały solidnymi, kwadratowymi w przekroju przyporami, poprowadzonymi na całej wysokości wieży oraz jedną, cieńszą i niższą, dostawioną na osi fasady zachodniej. Dodatkowo rolę stabilizującą konstrukcję spełniać mógł płytki ryzalit po stronie południowej, wewnątrz mieszczący spiralną klatkę schodową. Oświetlenie wieży zapewniały wąskie otwory szczelinowe.
Wejście do kościoła prowadziło od południa poprzez wspaniały romański uskokowy portal o półkoliście zwieńczonym prześwicie szerokości 1,5 metra. W uskoki wstawiono po siedem wałków z obu stron, podtrzymujących na kapitelach bogato zdobioną półkolistą archiwoltę. Całość portalu miała 4,5 metra szerokości. Drugie romańskie wejście prawdopodobnie pierwotnie znajdowało się w północnej ścianie nawy. Portal ten był nieco skromniejszy, także uskokowy i półkoliście zwieńczony bez tympanonu, flankowany trzema walkami z każdej strony.
Stan obecny
Obecny kościół częściowo zachował swój romański charakter, przysłonięty jednak został od północny i południa późniejszymi dobudówkami. Niestety w trakcie budowy tej pierwszej zniszczono większą część północnej ściany nawy oraz całą ścianę wschodnią. Zmianie uległo także zwieńczenie wieży, a w nawie przepruto kilka nowożytnych okien. Zachowały się szczęśliwie dwa wspaniałe romańskie portale, choć południowy jest obecnie zamurowany i mocno zniszczony, a północny przeniesiony został z pierwotnego miejsca do wschodniej ściany północnego aneksu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Tenth report with inventory of monuments and constructions in the counties of Midlothian and West Lothian, Edinburgh 1929.