Historia
Kościół św. Jana Ewangelisty zbudowany został pod koniec XII lub na początku XIII wieku, choć najstarsze wzmianki pisemne o nim pojawiły się dopiero w 1425 roku. Pełnił funkcje parafialne dla osady Kildalton (Cill Daltan) pod patronatem biskupów Isles. Nie został zniszczony ani porzucony w burzliwym okresie reformacji. Pomimo propozycji z 1651 roku przeniesienia mszy do Kilbride, świątynia najwyraźniej funkcjonowała aż do końca XVII wieku. Dopiero wówczas siedzibę parafii przeniesiono do wygodniejszego Lagavulin. W XVIII wieku odnotowano, iż mury kościoła znajdowały się w dobrym stanie, ale dach zawalił się wiele lat wcześniej. Naprawy zabytku podjęto w 1925 roku, a następnie w latach 1974-1975.
Architektura
Otoczony przez cmentarz kościół wzniesiono na fragmencie płaskiego terenu, od południa i wschodu ograniczonego serią skalistych grzbietów, a od północnego – zachodu stokiem opadającym ku dolinie, która w średniowieczu prawdopodobnie była podmokła i zabagniona. Obszar przykościelnego cmentarza najpewniej początkowo nie był ogrodzony żadną solidną barierą.
Kościół otrzymał, jak większość wiejskich świątyń farnych na obszarze zachodnich wysp Szkocji, bardzo prostą, salową formę, wzniesioną na planie mocno wydłużonego prostokąta o wymiarach 17,3 x 5,7 metra, z murami grubości 0,9 metra. Wejście do niego wiodło dwoma portalami, umieszczonymi w zachodnich partiach ścian północnej i południowej. Obydwa wyposażone były w drzwi blokowane ryglami osadzanymi w otworach w murze. Północny portal prawdopodobnie zamknięty był półkoliście, południowy natomiast (o nieznanym zwieńczeniu) smuklejszy. Obydwa miały około 0,9 metra szerokości.
Wnętrze kościoła prawdopodobnie pierwotnie podzielone było na część nawową, przeznaczoną dla wiernych oraz część kapłańską, prezbiterialną, za pomocą drewnianej przegrody lektorium. Ta druga, mniejsza, oświetlana była parą jednodzielnych okien o półkolistych zamknięciach od północy i południa oraz parą lancetowatych okien osadzonych w ścianie wschodniej. Wszystkie otwory rozglifiono do wnętrza i zaopatrzono w pochyłe parapety, natomiast rozmiary okien i ich wnęk różniły się od siebie. Południowe były nieco wyższe od północnych, a prześwity miały nieco większe. Jeszcze wyższe były dwa lancety wschodnie, przebite na wyższym poziomie niż pozostałe.
We wschodniej części ściany południowej umieszczono piscinę zwieńczoną baldachimem. Dodatkowo w północnej części ściany wschodniej utworzono półkę ścienną – armarium. Zachodnia część kościoła pozbawiona była detali architektonicznych, za wyjątkiem profilowanego okna w ścianie szczytowej. Pierwotnie całość kościoła najpewniej przykryta była otwartą więźbą dachową, ale na jakimś etapie funkcjonowania budowli w jej zachodnią część wstawiono poddasze.
Stan obecny
Kościół jest dziś dobrze utrzymaną trwałą ruiną, niezadaszoną ale z pełnymi murami obwodowymi i obydwoma szczytami. Ściany zostały jednak częściowo przemurowane w trakcie nowożytnych i współczesnych prac renowacyjnych, kiedy to ubytki kamieni zastąpiono cementem, a detale architektoniczne odnowiono przy użyciu kremowego piaskowca. Najbardziej przekształcone zostało okno zachodnie, mocno zdegradowane zostały również w ciągu wieków obydwa portale wejściowe. Na przestrzeni lat podwyższeniu uległa także podłoga kościoła, w części wschodniej znajdująca się aż o 0,6 metra wyżej niż w średniowieczu. Na terenie przykościelnego cmentarza obejrzeć można kilka średniowiecznych płyt nagrobnych oraz celtyckich krzyży, między innymi pochodzący z drugiej połowy VIII wieku okazały Kildalton Cross, pokryty obustronnie płaskorzeźbionymi, misternymi dekoracjami roślinnymi i figuralnymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume V, Islay, Jura, Colonsay & Oronsay, Edinburgh 1984.