Historia
W okresie po zniszczeniu królewskiego zamku w Jedburgh w 1409 roku, w mieście wybudowano kilka wieżowych domów mieszkalnych (bastel houses), zapewniających wygodne warunki mieszkaniowe i umiarkowane cechy obronne. Jeden z nich wzniesiono w miejscu zwanym Limmerfield, terenie na którym w późnych latach XVI wieku usytuowano budynek zwany Domem Królowej Marii. Prawdopodobnie do wzniesienia nowej budowli przyczyniły się zniszczenia miasta spowodowane przez angielskie wojska earla Surrey w 1523 roku i earla Hertford w 1544 roku. Według tradycji budynek w 1566 roku miał stanowić rezydencję Marii Stewart w czasie jej miesięcznego pobytu w Jedburgh, nie ma jednak pewności czy budowla ta faktycznie już wówczas stała. W okresie wczesnonowożytnym dom przez długi czas znajdował się w posiadaniu rodziny Scottów z Ancrum.
Architektura
Budynek wzniesiono w północno – wschodniej części miasta, blisko opactwa augustiańskiego i mostu przy bramie Canongate. Otrzymał on w planie kształt wydłużonego prostokąta o wymiarach 16,1 x 6,8 metra, z mniejszym, ale wyższym, kwadratowym ryzalitem pośrodku elewacji wschodniej, wysuniętym na 4,3 metra. Budynek nie posiadał żadnych wyraźnych cech obronnych. Zwieńczony był dwoma dachami dwuspadowymi opartymi na schodkowych szczytach, oryginalnie (nawet jeszcze w XIX wieku) przykrytymi strzechą. Nie zastosowano więc ani galerii obronnej z krenelażem, ani nawet żadnej narożnej bartyzany.
Pierwotne wejście, tradycyjnie dla szkockich wież mieszkalnych, umiejscowione było w kącie pomiędzy oboma skrzydłami, skąd osiągało się niedużą sień wejściową i klatkę schodową. Wewnątrz domu pomieszczenia głównego skrzydła na poziomie przyziemia zostały sklepione kolebkowo. Były to izby o przeznaczeniu gospodarczym, między innymi kuchnia usytuowana w części północnej. Po jej przeciwnej stronie obszerne, podłużne i podsklepione pomieszczenie z wejściem od strony ulicy mogło być przeznaczone na powóz lub dla koni.
Na pierwsze piętro prowadziły schody umieszczone w bocznym ryzalicie. Następnie komunikację z drugim i trzeci piętrem przejmowała nadwieszana obła wieżyczka wykuszowa, wciśnięta w południowo – wschodni kąt między skrzydłami, dzięki czemu górne piętra ryzalitu mogły być przeznaczone na izby mieszkalne. Bardziej przestronne komnaty, zaopatrzone w komiki i latryny, znajdowały się w głównym skrzydle, ich pierwotny układ pozostaje jednak nieznany z powodu późniejszych przekształceń.
Stan obecny
Dom Królowej Marii mieści dziś nieduże muzeum i jest udostępniony dla zwiedzających. Ekspozycja przedstawia historię budynku oraz królowej Marii Stewart i jej upadku. Wnętrza domu zostały znacznie przekształcone w okresie XVII-XIX wieku, kiedy to między innymi przebitych lub powiększonych zostało kilka nowych okien i zmieniono układ pomieszczeń. Nie zmieniła się natomiast zasadniczo bryła budynku z charakterystycznymi schodkowymi szczytami i wykuszową wieżyczką komunikacyjną w kącie między dwoma skrzydłami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, An Inventory of the Ancient and Historical Monuments of Roxburghshire, volume 1, Edinburgh 1956.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume I, south-east Scotland, Edinburgh-London 1962.