Historia
Pierwszy zamek w Inverness, jeszcze konstrukcji drewniano – ziemnej, prawdopodobnie powstał w pierwszej połowie XI wieku, zapewne na miejscu starszej osady obronnej Piktów. Jako własność króla Macbetha miał on zostać zniszczony przez Malcolma III Canmore w 1057 roku. Rozbudowany został sto lat później przez Dawida I, który w drugiej ćwierci XII wieku ustanowił Inverness królewskim miastem (burgh). W 1163 roku jego następca, Malcolm IV, ustanowił Shawa MacDuffa dziedzicznym zarządcą zamku, w nagrodę za pomoc w stłumieniu buntu w Moray. W drugiej połowie XIII zamek miał zostać wzmocniony z obawy przed atakiem Norwegów, do którego ostatecznie nie doszło. Wraz z wybuchem pierwszej wojny o szkocką niepodległość pod koniec XIII wieku, zajęty został po klęsce Szkotów pod Dunbar w 1296 roku przez angielskie wojska Edwarda I. W 1308 roku odbiły go szkockie oddziały Roberta I Bruce, na rozkaz którego obwarowania zniszczono, by nie mogły w przyszłości stanowić oparcia dla najeźdźców.
Stan zamku przez resztę XIV wieku nie jest znany, musiał jednak zostać w którymś momencie odbudowany, gdyż w 1410 roku stał się celem ataku Donalda, lorda Isles, a dwa lata później miał zostać wyremontowany przez Alexandra Stewarta, earla Mar. Najwyraźniej Alexander doprowadził go do tak dobrego stanu, iż w 1428 roku w Inverness gościć mógł król Jakub I, ugruntowujący swą władzę nad północną Szkocją, a zwłaszcza nad niepokornym klanem MacDonaldów pod wodzą Alexandra MacDonalda, lorda Isles. Król zorganizował na zamku spotkanie wodzów górskich klanów, których wraz z Alexandrem MacDonaldem aresztowano, trzech z nich ścięto, a resztę uwolniono dopiero po dostarczeniu zakładników i złożeniu przysięgi wierności. Wypuszczony w 1429 roku Alexander, zebrał wojska, a następnie zdobył i spalił Inverness. Pomimo tego jeszcze w tym samym roku buntownika ujęto i osadzono na zamku Tantallon. Walkę kontynuował John MacDonald of Islay, któremu udało się zdobyć zamek w 1455 i 1462. Po raz kolejny warownia upadła w 1491 roku w trakcie tzw. wyprawy Rossa, czyli buntu klanu Mackintosh połączonego z klanami MacDonaldów z Lochalsh, MacDonaldów z Clanranald, Cameronów i konfederacją klanów Chattan. Po każdym z tych oblężeń okupacja zamku była jednak krótkotrwała, zawsze też był odbudowywany i wzmacniany, dzięki czemu budowla doczekała upadku MacDonaldów w 1493 roku, kiedy to ich wpływy w północnej Szkocji zostały złamane przez Jakuba IV.
W 1508 roku dziedzicznym zarządcą zamku wyznaczony został przez króla Alexander Gordon, earl Huntly, który zajął miejsce członków klanu Mackintosh. Jego potomkowie wciąż dzierżyli Inverness w 1562 roku, kiedy to w trakcie konfliktu wewnętrznego George Gordon odmówił wstępu na zamek królowej Marii Stewart. Z tego powodu warownię zaatakowały i zdobyły przychylne Koronie klany Fraser i Munro, a ówczesny zarządca zamku został powieszony. Kolejne walki o zamek miały miejsce w XVII wieku w trakcie tzw. Wojny Trzech Królestw. Inverness obsadzone było wówczas oddziałami protestanckimi, stając się celem dla Jamesa Grahama, pierwszego markiza Montrose, jednego z najbardziej uzdolnionych dowódców rojalistycznych. W 1644 roku próbował on zająć zamek, lecz z powodu zbyt szczupłych sił bez powodzenia. Sztuka ta udała się dopiero w 1649, gdy królewskie wojska Thomasa Mackenzie z Pluscardine zajęły Inverness, choć wkrótce musiały się wycofać z obawy przed nadciągającymi prezbiterianami pod dowództwem generała Davida Leslie. Klęska markiza Montrose pod Carbisdale w 1650 roku zakończyła kampanię sił katolickich.
W drugiej połowie XVII wieku zamek znajdował się w tak złym stanie, iż Oliver Cromwell nie zdecydował się na jego odbudowę, wzniósł natomiast w pobliżu nowożytną twierdzę bastionową (Fort William). Średniowieczny zamek obsadzony został garnizonem dopiero w 1715 roku wraz z wybuchem powstania jakobickiego, przechodząc w trakcie walk dwukrotnie z rąk do rąk. W latach 20-tych usunięto zniszczenia i przebudowano zamek instalując w nim między innymi wojskowe koszary. W 1746 roku budowlę tą zdobyły po raz kolejny siły Jakobitów, w trakcie ostatniego powstania w obronie praw do tronu Stewartów. Ostatecznie, po przegranej bitwie pod Culloden wycofujący się powstańcy wysadzili zamek w powietrze. Jego pozostałości zostały usunięte w pierwszej połowie XIX wieku, by zrobić miejsce neogotyckiemu pałacowi.
Architektura
Zamek wzniesiono na wzgórzu opadającym stromymi skarpami na zachodzie ku rzece Ness, która w niedalekiej odległości na północy wpadała do cieśniny Beauly Firth. Jego głównym elementem w okresie późnego średniowiecza była czworoboczna wieża mieszkalna, prawdopodobnie wzniesiona w XV wieku, na którymś etapie wzmocniona w narożnikach mniejszymi obłymi wieżyczkami. Łączył się z nią obwód muru obronnego, poprowadzonego krawędziami stoków wzgórza i wydzielającego nieduży dziedziniec. kolejne obwarowania mogły znajdować się u podstawy wzniesienia.
Stan obecny
Średniowieczny zamek nie zachował się do czasów współczesnych, a na jego miejscu wznosi się dziś XIX-wieczna neogotycka budowla. Jedynym reliktem pierwotnej budowli jest odkryta w 1909 roku studnia oraz fragment mur pomiędzy ul. Zamkową (Castle Street) i wzgórzem zamkowym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Miller J., Inverness, Edinburgh 2004.
Strona internetowa canmore.org.uk, Inverness, Castle Wynd, Castle Hill, Inverness Castle.