Historia
Zamek Hawthornden zbudowany został w XV wieku, najprawdopodobniej z inicjatywy dzierżących miejscowe dobra przedstawicieli klanu Douglasów. W 1540 roku James Douglas sprzedał Hawthornden sir Johnowi Drummond, a wkrótce, w 1544 i 1547 roku, earl Hertford dwukrotnie najechał i spustoszył zamek w trakcie angielsko – szkockiej wojny zwanej „szorstkimi zalotami”. W kolejnych latach XVI stulecia przedstawiciele rodu Drummond odbudowali i znaczenie rozbudowali zamek w renesansowej stylistyce, dzięki czemu stał się on na tyle wygodnym miejscem do zamieszkiwania, iż spędziła w nim trzy noce królowa Maria Stewart. W 1585 roku na zamku narodzić się miał sławny poeta William Drummond. Jego potomkowie zamieszkiwali w Hawthornden aż do drugiej połowy XX wieku, dokonując w XVII, XVIII, a zwłaszcza w XIX stuleciu znacznych modernizacji zabudowań mieszkalnych zamku.
Architektura
Zamek Hawthornden wzniesiono tuż na krawędzi terenu opadającego stromymi, prawie pionowymi skarpami ku zalesionej dolinie rzeki Esk. Jej wysokie i skaliste urwiska zapewniały całkowitą ochronę od strony zachodniej, natomiast cyplowe położenie zamku sprawiało, iż jedyna dogodna droga do niego prowadzić mogła od strony wschodniej. W skałach czerwonego piaskowca pod terenem zamku uformowały się liczne jaskinie, wykorzystywane w późniejszym okresie między innymi jako gołębniki, ale także i do celów mieszkalnych (miały okna, ścienne półki, siedziska, a nawet kominek). Przez skały przebito również studnię, z której korzystać można było zarówno z zamkowego dziedzińca, jak i ze znajdującej się poniżej jaskini.
Najstarszym elementem zamku była czworoboczna wieża mieszkalna usytuowana na wąskim i skalistym cyplu. Jej kształt w planie był nieregularny, trapezowaty, ze wschodnią ścianą wzniesioną pod skosem, prawdopodobnie celowo tak ukształtowaną by dopasować budowlę do formy terenu. Wymiary wieży wynosiły 9,2 x 7,9 metrów, a wnętrze mieściło co najmniej trzy kondygnacje, posadowione na wysokim, sfazowanym cokole, częściowo przylegającym do wysokiej na 3 metry skały. Najniższa kondygnacja była przykryta sklepieniem kolebkowym (prawdopodobnie nie pierwotnym), wyższe natomiast porozdzielano drewnianymi stropami. Pierwsze piętro doświetlały jedynie wąskie otwory szczelinowe, większe czworoboczne okna przebito dopiero na drugim piętrze. W XVI wieku dodano małe okno z otworem strzeleckim w północnej ścianie przyziemia.
W nieco późniejszym okresie z wschodnim i zachodnim narożnikiem wieży połączono kurtyny muru, który otoczył po stronie północnej niewielki, z grubsza trójkątny dziedziniec o wymiarach około 24 x 12 metrów. Wjazd do niego usytuowany był w południowo – wschodniej części, na wschód od wieży mieszkalnej, która dzięki wysunięciu przed obwód obronny flankowała wjazd do zamku. Brama poprzedzona była poprzecznym przekopem, ponad którym musiano przerzucić drewniany most, być może w części zwodzony. Pierwotna zabudowa zamkowego dziedzińca najpewniej była konstrukcji drewnianej lub szachulcowej i mieściła przede wszystkim pomieszczenia gospodarcze konieczne dla funkcjonowania zamku: kuchnię, stajnie, piekarnię, browar, domy służby, czy spichrze. Na dziedzińcu znajdował się również wspomniana powyżej studnia o głębokości 17 metrów.
W pobliżu południowo – zachodniego narożnika wieży mieszkalnej w skale wykuto głęboką na 3,3 metra komorę pełniącą rolę gospodarczą lub raczej będącą celą więzienną. W planie miała ona wymiary jedynie 5,8 x 1,8 metra. Jej ścianę wschodnią i północną stanowiła lita skała, pozostałe natomiast wykonano z obrobionych bloków kamienia. Komorę przykryto sześcioma szerokimi gurtami i kamiennymi płytami, a więc w typowy dla XV-wiecznych wysp brytyjskich sposób. W ścianie południowej, bliżej jej wschodniego krańca utworzono wnękę z latryną, a po jej zachodniej stronie XVI-wieczny otwór okienny, który prawdopodobnie zastąpił starszy otwór szczelinowy. Skałę w północno – zachodnim narożniku komory obciosano do formy siedziska, a przy ścianie wschodniej pierwotnie znajdowało się drewniane łóżko lub jakiś rodzaj siedziska (na co wskazywałyby odciski w skale).
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego XV-wieczna wieża mieszkalna zachowała się w postaci ruiny z murami i sklepieniem najniższej kondygnacji oraz z wyższymi ścianami z trzech stron, bez zniszczonej części północnej. Nie zachowały się również podziały wewnętrzne górnych kondygnacji wieży. Mur obronny otaczający dziedziniec widoczny jest w dolnych partiach, przy czym z trzech stron przylegają do niego nowożytne zabudowania mieszkalne. Hawthornden znajduje się w rękach prywatnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Tenth report with inventory of monuments and constructions in the counties of Midlothian and West Lothian, Edinburgh 1929.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume I, south-east Scotland, Edinburgh-London 1962.