Historia
Kościół św. Marcina zbudowany został na początku XII wieku, stając się wkrótce własnością żeńskiego klasztoru cysterek leżącego na wschód od Haddington, ufundowanego w 1178 roku przez Adę, hrabiną Northumberland, wdowę po księciu Henryku (synu króla Dawida I), a zarazem matkę Malcolma IV i Wilhelma Lwa. W XIII wieku kościół został zasklepiony i wzmocniony przyporami, a także powiększony o górną kondygnację. W takim stanie funkcjonował aż do reformacji w drugiej połowie XVI wieku. Wówczas to zniszczone zostało prezbiterium, a nawa popadła w ruinę.
Architektura
Kościół św. Marcina zbudowany został na niewielkim wzniesieniu o spłaszczonej górnej partii, na prawym brzegu rzeki Tyne, po przeciwnej (wschodniej) stronie miasta Haddington. Otrzymał bardzo prostą formę w postaci pojedynczej, dwuprzęsłowej nawy na planie prostokąta o wymiarach wewnętrznych 16,8 x 5,1 metra, przy murach grubych na około 1,4 metra. Pierwotnie po stronie wschodniej posiadał jeszcze kwadratowe w planie, niewielkie prezbiterium o długości ścian 3,6 metra.
Elewacje zewnętrzne kościoła początkowo były gładkie – nieoskarpowane, przeprute jedynie portalami wejściowymi po stronie północnej i południowej oraz wysokimi, wąskimi, rozglifionymi do wnętrza oknami o półkolistych zwieńczeniach (jednym na północy, dwoma na południu oraz być może jednym w fasadzie zachodniej). Utworzono też na nich trzy rzędy niedużych otworów, być może otworów maczulcowych po rusztowaniach. Partie szczytowe nawy na wschodzie i zachodzie oddzielono od dolnych części gzymsami.
Prezbiterium od nawy rozdzielono wąskim (2,1 metra), półkoliście zwieńczonym łukiem arkady tęczy (dziś często mylonym z portalem wejściowym), z pisciną osadzoną w południowej części. Arkada nie została osadzona symetrycznie w ścianie wschodniej, być może z powodu chęci umieszczenia ołtarza po stronie północnej i konieczności pozostawienia dla niego miejsca. Arkadę utworzono z klińców osadzonych na profilowanych impostach, znajdujących się około 2 metry nad posadzką.
Na którymś etapie funkcjonowania około XIII stulecia uznano, iż ściany są zbyt słabe by udźwignąć ciężkie sklepienie kolebkowe które założono wówczas wewnątrz kościoła i dostawiono sześć przypór: cztery narożne i dwie pośrodku dłuższych boków. Powyżej sklepienia znalazła się górna kondygnacja, oświetlana oknami w zachodniej ścianie szczytowej
Stan obecny
Kościół jest dziś ruiną pozbawioną prezbiterium, dachu oraz w większości sklepienia, którego jedynie fragment widoczny jest w zachodniej części nawy. Spośród zachowanych detali architektonicznych warto zwrócić uwagę na piscinę oraz romańską arkadę tęczy, dziś przypominającą portal wejściowy, ale w rzeczywistości będącą przejściem do nieistniejącego prezbiterium. Zabytek znajduje się pod opieką Historic Scotland i jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eighth report with inventory of monuments and constructions in the county of East Lothian, Edinburgh 1924.