Historia
Wieża mieszkalna Gylen zbudowana została około 1581 roku z inicjatywy klanu MacDougallów, prawdopodobnie przez Duncana MacDougalla z Dunollie, który w tymże roku uzyskał miejscowe dobra od swego brata Dougalla. Na osobę fundatora wskazywała między innymi pierwotna nazwa Dunollie, określanego w źródłach pisanych jako Doun Donacky, czy Doundouchie, co oznaczało Duncan’s Castle. Pomimo umowy z 1581 roku relacje między braćmi w kolejnych latach były napięte i do końca lat 80-tych XVI wieku władze musiały temperować obu MacDougallów i ich sojuszników. Historia wieży była bardzo krótka, gdyż już w 1647 roku oblężona została i zniszczona przez protestanckie wojska Davida Leslie, pierwszego lorda Newark. Napastnikom nie udało się jej zająć w wyniku początkowych szturmów, dlatego Leslie posłużył się groźbą i szantażem w celu wymuszenia kapitulacji. Były one skuteczne z powodu dokonanej nieco wcześniej przez Lesliego masakry garnizonu zamku Dunaverty, oraz braku nadziei na odsiecz i kłopotów z zaopatrzeniem w wodę. Również w tym wypadku po poddaniu się obrońcy zostali powybijani, a Gylen spalono. Wieża nie została już nigdy później zamieszkana.
Architektura
Gylen wzniesiono na skalistym cyplu w południowej części wyspy Kerrara. Prawie pionowe klify o wysokości 17 metrów, opadające do wód cieśniny Firth of Lorn, zapewniały bardzo dobre warunki obronne z trzech stron świata, za wyjątkiem kierunku północno – wschodniego, gdzie pokryte trawami łagodne stoki umożliwiały dostęp do podzamcza. W najcieńszym przewężeniu cypla usytuowano wieżę mieszkalną, tak iż zajęła ona całą jego szerokość, zagradzając drogę do umieszczonego po południowo – zachodniej stronie, na krawędzi cypla, niewielkiego, obwiedzionego murem dziedzińca o wymiarach około 12 x 7 metrów. Szersza część szyi cypla po północno – wschodniej stronie wieży zajęta została przez wspomniane wydłużone podzamcze wielkości 48 x 18 metrów, zajmowane między innymi przez prostokątny budynek o wymiarach około 10 x 5 metrów, wzniesiony z kamienia bez użycia zaprawy. Droga z podzamcze do wieży uformowana została w korytarz bramny umieszczony pomiędzy dwoma kurtynami grubego na niecały metr i wysokiego na około 2 metry muru. Nie miał on zbyt dużego znaczenia obronnego w stosunku do czołowego przedpola wieży, ale jego przebite otworami strzeleckimi ściany skierowane były ku dwóm małym zatoczkom po bokach, pierwotnie zdatnym do przybijania łodzi w momentach przypływów.
Wieżę zbudowano na planie zbliżonym do kwadratu o bokach długości około 6,4 metra, z czworobocznym ryzalitem o wymiarach 3,7 x 2,8 dostawionym po stronie zachodniej. Miała ona cztery kondygnacje wysokości, a przykryta była dwuspadowymi dachami (osobnym dla głównego bloku i osobnym dla ryzalitu). Nie pozostawiły one miejsca na górną galerię obronną, jedynie tuż nad portalem bramnym nadwieszono na trzech uskokowych konsolach wykusz, a w narożniku obłą bartyzanę. Wykusz nietypowo łączył funkcję obronną (otwory machikułów) i ozdobną (okno o dekorowanych ościeżach i płaskorzeźbione popiersie kobiety na zewnętrznej elewacji osadzone na profilowanym gzymsie przedłużonym na mury samej wieży, gdzie umieszczono po bokach wykusza dwa ozdobne panele). Grubość murów wieży wahała się od 0,9 do 1,2 metra na poziomie pierwszego piętra. W koronie osiągnęły one 9,4 metrów wysokości, przy czym ryzalit z klatką schodową był nieco wyższy, sięgający 11,4 metrów.
Układ wnętrza budynku był nietypowy jak na szkockie wieże mieszkalne, z powodu dostosowania go do charakterystycznego położenia wieży, zajmującej całą szerokość cypla. Wschodnią częścią przyziemia poprowadzony został sklepiony kolebkowo przejazd bramny, połączony drzwiami z także podsklepioną komorą wypełniającą zachodnią część parteru wieży. Komora ta miała dostęp do kręconej klatki schodowej umieszczonej w ryzalicie, zapewniającej komunikację ze wszystkimi kondygnacjami, nie była natomiast doświetlana żadnym otworem okiennym, poza jednym otworem strzeleckim w narożniku skierowanym na tylny dziedziniec. Klatkę schodową doświetlały za to wąskie otwory szczelinowe, w których utworzono rowki do mocowania szkła. Przejazd bramny zamykany był typowym dla Szkocji zestawem: zewnętrznymi drewnianymi wrotami oraz wewnętrzną żelazną kratą, otwieraną ruchem wahadłowym i blokowaną ryglem.
Pierwsze piętro wieży zajmowała pojedyncza komora o wymiarach 4,8 x 4,2 metra, pełniąca rolę kuchni. W jej ścianie południowo – wschodniej osadzono palenisko – kominek, wyposażone w żelazny kosz na palące się drewno oraz łańcuchy na których podwieszano garnki z potrawami. W północnej ścianie kominka przebito do sąsiedniej wnęki okiennej półkę ścienną do ustawiania soli lub innych ważnych przypraw, choć umieszczona wewnątrz paleniska mogła mieć jednak inną, nieznaną funkcję (pierwotnie zamykana była na drewniane drzwiczki). W pobliżu narożnika północnego znajdowała się wnęka z kamiennym odpływem na nieczystości. W kuchni znajdowała się także latryna, posiadająca półkę ścienną na świecę, własne okienko oraz wspólny odpływ ze wspomnianym zlewem, skierowany ze względów sanitarnych i higienicznych na skarpy poza wieżą. Latryna na pierwszym piętrze, a także latryny na wyższych piętrach, mieściły się we wnękach w grubości muru północno – zachodniego, zaś ich kanały odpływowe zostały na zewnętrznej elewacji wysunięte ryzalitowo i podwieszone na wspornikach.
Drugie i trzecie piętra wieży także były pojedynczymi pomieszczeniami, przykrytymi odpowiednio drewnianym stropem i otwartą więźbą dachową, oraz wyposażonymi w kominki i latryny. Pełniły, co oczywiste, funkcje mieszkalne. Dodatkowo przestrzeń rezydencjonalną powiększała najwyższa kondygnacja w ryzalicie zachodnim, przez co komunikację pionową musiała tam przejąć nadwieszana obła wieżyczka po stronie północnej. Prowadziła ona do małej komnaty na najwyższym piętrze ryzalitu, który był wyższy o jedną kondygnację od głównego bloku wieży, oraz szerszy od niższych kondygnacji, co wprowadzono dzięki podwieszeniu za pomocą trójskokowego gzymsu.
Wszystkie pomieszczenia wieży mieszkalnej oświetlały czworoboczne okna o kamiennych ościeżach, te większe pierwotnie zamykane drewnianymi okiennicami oraz zabezpieczane żelaznymi kratami. Mury przepruto także otworami strzeleckimi przystosowanymi do użycia ręcznej broni palnej. Skierowano je w stronę podzamcza i drogi wjazdowej, ale i na północny – zachód, tak by móc kontrolować przybijające do brzegu łodzie, oraz w stronę wschodnią ku niewielkiej zatoczce pod klifami. Przeważnie miały eliptyczną formę i przebijane były tuż po otworami okiennymi.
Stan obecny
Wieża Gylen dzięki pracom zabezpieczającym i naprawczym prowadzonym już na początku XX wieku, a następnie w połowie tamtego stulecia, w latach 80-tych XX wieku i po raz ostatni w 2006 roku, znajduje się dziś w stanie dobrze zachowanej trwałej ruiny. Jej mury przetrwały prawie do pełnej wysokości, brak natomiast dachu i wewnętrznych podziałów między kondygnacjami, poza sklepionym parterem. Do wysokości około 2 metrów przetrwały także ściany szyi bramnej, natomiast nie zachował się mur tylnego dziedzińca, ani żadne zabudowania na podzamczu. Zabytek udostępniony jest dla turystów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume II, Lorn, Edinburgh 1975.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.